Ali Pashe Tepelena dhe aktualiteti shqiptar

Per mendimin tim, Ali Pashe Tepelena ka luajtur nje rol vendimtar ne konsolidimin e elementit shqiptar ne Ballkanin Jug-Perendimor. Politikat e tij pro-shqiptare, i kthyen keta te fundit ne pronare tokash dhe nje element te rendesishem ne Epir, edhe me gjere. 

Aktiviteti i Aliut ishte i njohur jo vetem ne Perandorine Otomane. Emri i tij kishte mbritur ne institucionet qeveritare dhe shtypin e Europes Perendimore.

Ne daten 7-te Korrik, 1820, gazeta "Cambridge Chronicle and University Journal, Isle of Ely Herald and Huntingdonshire Gazette", ne faqen 4 publikoi nje artikull bazuar ne kujtimet e Thomas Smart Hughes(1), historianit qe takoi ne person dhe intervistoi “Luanin e Janines”. 

Hughes shkruan se Aliu nuk e kishte fare idene se kush ishte Pirroja i Epirit. As kush ishin greket apo romaket e antikitetit. Bota kulturore e Pashajt ishte shume e ceket. Ose me sakte nuk egzistonte.

Pikat ku une do te ndalem jane tre; koncepti qe Aliu kishte mbi sistemin e drejtesise, mbledhjes se taksave dhe ate edukativ. Fatkeqsisht, te njejtat perafrime egzistojne edhe sot e kesaj dite si midis klasave drejtuese ashtu dhe popullates se pergjitheshme. Shoqeria shqiptare nuk ka arritur akoma te kuptoje dhe ndaje te drejtat nga detyrat. 

Me poshte vazhdon nje fragment i shqiperuar i shkimit ne fjale.

“Ai me pyeti ne se Mbreti George/Xhorxh do ti priste koken nje subjekti te tij. Pashai mbeti shume i cuditur kur une i bera atij te qarte se Mbreti nuk kishte me shume fuqi se subjekti, i cili nga ana e tij mund t’ja priste koken Mbretit. Subjektit mund ti merrej jeta vetem ne se ligji kishte vendosur keshtu. Ai qeshi me te madhe menjehere pasi i thashe se nje pjesetar i familjes mbreterore, ose vete Mbreti, mund te dergohen si te paditur perpara drejtesise.

Atehere ai me pyeti se si i mblidhte taksat Mbreti i Anglise. Kur ju pergjigja nga shumat qe njerzit e tij percaktojne ne menyre vullnetare, ai tundi koken, sikur te thoshte se do te vdiste urie ne se bazohej ne perllogaritje te tilla.”

“Pashaj me pyeti se c’fare i shtynte bashkeqytetaret e mi te ndermerrnin kaq veshtiresi dhe kalonin kaq rreziqe, ne udhetime tokesore dhe detare, me qellimin e vetem vizitimin e vendeve ku pothuajse mungonin edhe kushtet me bazike.

Si pergjigje, u perpoqa ti jepja atij nje ide te pergjitheshme mbi sistemin tone edukativ. Perpjekjet per kultivimin e pergjithshem te literatures greke ne menyre qe kjo te influenconte fuqimisht imagjinaten dhe krijonte entuziazem. Pikerisht keto ishin arsyet qe na shtynin te vizitonim vendin ku linden dhe u zhvilluan mrekullite e talenteve antike dhe te meditonim skenat ku u zhvilluan shume ngjarje te rendesishme historike.”

Shenime dhe sqarime

1- Thomas Smart Hughes - Travels in Sicily, Greece and Albania. Ne kete liber voluminos, Hughes pershkruan perstypjet e udhetimeve te tij gjate viteve 1812-1814 ne vendet/zonat e permendura ne titullin e librit.

Greqizma dhe zhvillimi i shoqerise shqiptare

Helenizmi/Greqizmi dhe zhvillimi i Shoqerise Shqiptare ne vitet 1940. Nje konkluzion i nxjere bazuar ne nje dokument te Ushtrise Amerikane.

Ndersa bota e dijes vlereson rolin e Helenizmit ne themelimin e kultures europiano-perendimore, disa historiane ne Tirane, (Nuk mungojne as titujt pompoze), kane filluar nje fushate per revizionimin e historise. 

Problemi nuk qendron ne koncepti i rivleresimit te se kaluares. Problemi qendron ne formen se si kerkohet te behet ky proces. Me sa duket disa persona/institucione kane vendosur ta bejne ate duke perdorur fuqine maramendese te padijes. Dhe ne fakt, ata kane arritur suksese te dukeshme ne fushen e idjotesise. Per shembull, ne nje pjese te madhe mendjesh qe me veshtiresi shkruajne dhe emrin e te zotit, eshte krijuar bindja se paraardhesit e shqiptareve krijuan Helenizmin, apo ‘Greqizmen’. 

Personalisht mendoj ndryshe. Ishin greket e lashte ata qe sollen civilizimin ne hapesirat ku sot eshte krijuar shteti modern shqiptar. Permeteper, gjate shekujve rrjedha e dijes ka patur drejtimin Jug-Veri, dhe jo anasjelltas. Per te mbeshtetur kendveshtrimin tim po i referohem nje materiali qe ishte deklasifikuar ne vitin 1975. 

Kur USA hyri ne Luften e Dyte Boterore, Ushtria Amerikane i paisi oficeret e saj me informacione rreth objekteve te rendesishme historiko-kulturore te vendeve ku ushtaret amerikane mund ta gjenin veten duke luftuar. Ishte detyra e tyre te mbronin nga shkaterimi vlerat e civilizimit vendas, qe mund te perbenin vlera te kultures boterore. 

Listat e ndertesave/objekteve me rendesi te vecante u krijuan nga disa studjues, antare te Komitetit te Mbrojtjes se Monumenteve, te themeluar per kete qellim prane Universitetit te Harvard-it.

Nje liste e tille u krijua edhe per Shqiperine. Ajo shfaqet e plote ne fund te ketij shkrimi. Autori i saj ishte Ernst Kitzinger, nje historian i njohur austriako-hebre.

Materiali ka mangesi, gabime dhe pasaktesi historike qe mund ti verreje edhe nje lexues i zakonshem. Kitzinger eshte i ndergjegjshem per kete dhe ve ne dukje se ne Shqiperi mungonin institucione e mbrojtjes se kultures dhe vlerave te antikitetit. Ne te njejten kohe, punimi i tij ekspozon disa te verteta te medha historike. 

Dokumenti mbi Albanian/Shqiperine fillon keshtu: 

Monumentet qe sugjerohen te mbrohen ndahen kryesisht ne kater kategori:

1- Mbetje arkeologjike (ilire, greke dhe romake, Kristianizmi i hershem)

2- Kisha dhe manastire

3- Xhami

4- Keshtjella mesjetare

Mbasi shpjegon arsyet madhore per mbrojtjen e objekteve te permendura, autori pershkruan shkurtazi zakonet/traditat/besimet fetare/historine e vendasve. Gjithashtu, paraqit diferencat kulturo-ekonomike qe egzistonin midis tre zonave kryesore te Shqiperise te viteve 1940. 

Shqiperia Veriore

Ne kete zone malore, pervec qyteteve si Shkodra, popullata eshte e ndare ne fise. Keto fise e zoterojne token ne baza komunale, [Pronesi e perbashket]. Fiset ndahen ne grupe me te vogla nen udheheqjen e drejtuesve patriarkale. Keta njeres kane traditat e tyre ligjore te cilat jane te vecanta dhe shume te komplikuara. Ky sistem quhet ‘Ligji i Lekes’, nje ligjvenes mitik nga e kaluara e larget. Nje karakteristike e spikatur e ketij sistemi eshte qe denimi kapital zevendesohet me grindje te pergjakeshme te cilat nganjehere behen shume te koklavitura.

Ne Shqiperine e Veriut, shumica e njerezve jane katoliko-romane, ndersa pakica myslymane. 

Shqiperia Qendrore

Ne kete zone mbreteron feudalizmi. Toka zoterohet nga bejlere dhe pronare tokash. Disa prej ketyre kontrollojne hapesira shume te medha. Myslymanet perbejne pjesen me te madhe te popullsise, por egziston dhe nje minoritet i konsiderueshem qe i perket Kishes Orthodhokse.

Shqiperia Jugore

Kjo eshte pjesa me e europianizuar e vendit. Feudalizmi i vjeter eshte duke u zevendesuar me shpejtesi nga kapitalizmi modern. Ketu ndarja fetare eshte, pak a shume, si ne Shqiperine Qendrore. Duhet theksuar qe shqiptaret myslymane nuk duhet te identifikohen si turq. 

Pa kaluar ne nje analize te detajuar te dokumentit amerikan do te perqendrohem ne paragrafi “Shqiperia Jugore”.

Perse ky rajon ishte me i zhvilluar dhe “Europianizuar” se te tjeret ?

Ngado qe ta vertit, del vetem nje pergjigje logjike: Kontakti i gjate me “Greqizmen” !

Ne dokument duket qarte qe gjurmet e ketij kontakti jane te shumta; me rrenje te zhytura ne thellesine e mijeravjecareve. Per ta thjeshtesuar diskutimin kam nenvizuar fjalen “Greke” dhe zonen/fshatin/qytetin prane te cilit ndodheshin provat e Greqizmes.

Duket qartazi se ato jane prezente me se shumti ne Jug. 

Eshte pikerisht ky fakt qe me ben te insistoj se Greqizma ka qene historikisht nje faktor progresi dhe zhvillimi intelektualo-ekonomik, vecanarisht ne Jug-Lindje te Shqiperise.

Lexuesi i ketij shkrimi ka mundesine ta studjoje raportin e Universitetit te Harvardit dhe nxjere konkluzionet e tij. 

Pervec atyre qe u thane me siper, aty ka disa te dhena interesante mbi objektet fetrare, kisha bizantine dhe manastire, xhami, teqe, etj, qe egzistonin ne vitet 1940.

Skenderbeg - Kaloresi 'Pagan' i Krishtit dhe ADN-ja …

“Nje Princ i meritave shume te medha, i betuar dhe dedikuar ne sherbim te Zotit, dhe ne te miren e perbashket te Krishterimit.”

Keshtu vleresohej Skenderbeg(1) ne shekullin e 16-te ne librat e botuar ne Europen Perendimore.

Qe atehere, miti i tij ka mare permasa dhe forma te ndryshme. Si shume persona te tjere te mitizuar, pershkrimi i tij fizik ka qene thjesht nje zgjedhje apo preference e autorit. Ketu nuk ka asgje per tu cuditur. Krijuesit gjithmone vene ne funksion fantazine dhe krijojne ‘Heronj’ bazuar ne dukjen fizike te njerezve qe ata njohin, apo sponsorizuesve te tyre. Ne fund te fundit, kush e kishte idene se si dukej nje person i nxjere nga mjegullnaja historike ?

Me sa duket kjo ndodhi edhe me statujen e fundit te Gjergj Kastriotit te inaguruar diku ne Itali, (Hora e Arbersheve), te cilen po e quaj busti ‘Skenderama’.

Personalisht, nuk kam kundershtim me kete paraqitje. Quhet e ‘Drejta e autorit’. Ashtu e fantazon ai, ashtu e ben. Aq me teper kur paguhet te portretizoje dike ne punimin e tij.

Ku qendron cudia ketu ?

Ajo qe me ben te kruaj koken eshte pyetja: 

Ku eshte kryqi i “Atletit te Krishtit” qe ka humbur ne te gjitha statujat e Heroit Kombetar ?

A nuk shkruhet se Papati ne Rome kishte vendosur ti jepte Skenderbeut nje pozicion shume te larte ne Kryqezaten e rradhes ? 

Nje komandant Kryqezate pa kryq ? 

Edhe mundet. C’fare nuk ka bere vaki ne kete Bote …

Qyteza ne Sicili ku u vendos statuja ne fjale quhet ‘Piana degli Albanesi’. Deri ne vitin 1941 quhej ‘Piana dei Greci’. Banoret e saj vazhdojne edhe sot e kesaj dite te mbajne Shqiponjen Bizantine dhe Kryqin Orthodhoks si simbolin e tyre identifikues shpirteror. 

Ne kalendarin fetar te ‘Επαρχία τής 'Αλβανoχώρας, (Provinca e vendit te shqiptareve), te treguar me siper spikat shqiponja me kryqin dhe mbishkrimin ne greqisht IC-XC NI-KA, qe pak a shume do te thote: Jezu Krishti Triumfator.

Natyrisht qe Skenderbeu ka mbajtur nje simbol shume te ngjashem bizantin.

Dikush ka mendim ndryshe.

Le ti leme debatet, sharjet dhe ofendimet per nacionalistet e shekullit te 21-te. Le ta leme kryqin menjeane dhe ti drejtohemi shkences. Pikerisht ADN-se. Ka arrdhur momenti qe Skenderbeu te kete nje fytyre sa me afer realitetit.

Teknologjia e sotme ne kete fushe eshte ne gjendje te percaktoje jo vetem ‘Lidhjet e gjakut’, por edhe te krijoje nje ide te pergjitheshme se si ishte paraqitja fizike e nje personi te caktuar. Permeteper, do ta vendose ate ne nje harte te levizjes se popullatave gjate rrjedhes se kohes dhe gjithashtu ne nje peme gjenetike. 

Dihet me saktesi ku eshte varrosur nipi i Skenderbeut. Testimi i eshtrave te tij do te jepe nje pergjigje shkencore pavaresisht se dikujt nuk do ti pelqente ajo. Mbase, brenda varrit do te gjendet edhe ndonje objekt, embleme, apo shenim qe do te hidhte drite mbi Kastriotet.

Mendoj se linja mashkullore e ADN-se se tyre lidhet me burra qe gjate shekujve 13-te dhe 14-te kane jetuar ne Veri-Perendim te Greqise se sotme, prane Detit Jon. 

Ne prizmin e paraqitjes fizike, perderisa nuk kane folur epruvetat e dijes, do te vazhdojne hipotezat mbi gjatesine, ngjyren e syve, flokeve, lekures se tij, etj, etj. Shpresoj qe ne te ardhmen e afert supozimet te marrin permasa shkencore.

Ne kendveshtrimin shpirteror them se Skenderbeu ka qene greko-bizantin me shume se sa dikush mendon, apo perpiqet ta mohoje.

Dhe natyrisht ai mbante nje kryq …

Shenime dhe sqarime

1- http://www.albanianhistory.net/1510_Barletius_Scanderbeg/index.html