Albania dhe Albanasit / Shqiperia dhe Shqiptaret

Albania (Shqiperia*) eshte ne nje situate te trazuar; per kete arsye idete dhe pershtypjet qe mora gjate vizites sime ne kete vend, duhet te konsiderohen te sakta vetem deri ne nje fare niveli. Pavaresisht kesaj, ishte nje udhetim kurioz dhe terheqes ne nje vend relativisht pak te njohur nga anglezet megjithese atje mund te shkohet kollaj duke perdorur Triesten si port lidhes. Nga Trieste rrugetimi im vazhdoi per ne Kotor, me tej neper Malit te Zi, me destinacion Shkodren, qe eshte nje qytet ne veri te Albanias.

Duke lene Triesten heret ne mengjez, lundrimi vazhdon ne nje det blu qe shtrihet deri tutje ne perendim. Udhetimin e bejne me terheqes pamjet e bukura te kodrave te mbuluara me gjelberim te shumte ne mes te se cilit, here pas here, shfaqen disa shtepi te bardha. Ne mes te ketij pejsazhi, e vendosur mbi nje vend solid, qendron keshtjella “fatkeqe” Miramar. Ne horizontin e larget shihen malet e Tirolit me majat e tyre te mbuluara me debore. Nga bordi i anijes shihen ndertesat e Triestes te shperndara me nje organizim te perpikte dhe qe zbardhin me nje rezatim shkelqyes. Levizjet e shumta te vaporeve te mallrave dhe varkave te peshkimit te krijojne imazhin e nje porti te madh dhe aktiv. Dhe mbi te gjitha, shkelqimi i djellit te mengjezit krijon nje “pikture shumengjyreshe” qe te mbush me nje ndjenje optimiste per udhetimin qe do te vazhdoje ne drejtim te bregut lindor te Adriatikut te trazuar.

C’do pamje qe te del perpara ja vlen te shikohet. Duke filluar qe nga antikat e mrekullueshme te qyteterimit dhe arkitektures Romake dhe vazhduar me mbetjet e koheve me te vona si ato te Venedikut te fuqishem. Ndertimet ne fjale jane te shperndara vende-vende pergjate bregdetit. Pamjes i shtohen banoret e pashem dhe romantike Dalmaciane, rruget e shtruara keq, te ngushta dhe te ndotura, te qyteteve bashkekohore qe edhe pse kane problemet e permendura jane gjithmone piktoreske. Ajo qe te terheq me shume eshte hyrja ne Kotor. Efekti qe krijojne malet shkembore qe ngrihen madherishem te jep pershtypjen se ato do te bien nga casti ne cast mbi qytezat e bardha qe shtrihen prane detit. Brenda tokes, ne afersi te bregdetit, ka liqene te vogla te cilat njihen me emrin e famshem “bocce”. E gjithe kjo pamje te krijon nje ndjenje te cuditeshme dhe te pazakonte. Kjo pershtypje nuk mu largua dhe kur isha ne kurizin e nje kali te vogel duke ngjitur te perpjetat e rrezikeshme "zig-zake" te shpatit malor qe vendasit e quajne "Escaladra". Ne fakt eshte ndertuar nje rruge e re transporti, por banoret e zones preferojne te ndjekin shtigjet e kafsheve qe "gjarperojne" rezikshem mes shkembinjve te ashper dhe te ngrene nga erozioni qe ngrihen deri tek rete duke i dhene ketij vendi emrin e degjuar "Mali i Zi". Ne ndalimin e pare, ne nje vend qe quhej Njegåsh, erdha ne kontakt me nje lloj popullate qe e shihja per here te pare. Ishte nje perzierje e nje civilizimi te vjeter dhe nje primitivizmi te thjeshte. Pak a shume, kete moment e kisha fantazuar keshtu: Nje udhetar me eksperience, i veshur si nje endacak Anglez, do te me drejtohej me nje Frengjishte te thyer mire. Disa minuta me pas do te ndodhesha i rrethuar nga vendas, shumica e te cileve ishin te veshur si ne ato pikturat me kalem (bardhe e zi), qe shpesh shfaqen ne faqet e gazetave ne shkrimet qe pershkruajne udhetime ne keto vende. Me vone, fshataret do te me tregonin dhome e shkolles e cila ndodhej mbi nje stalle kafshesh dhe qe te arrije atje duhet te ngjiteshe neper nje shkalle druri. Dhe ndodhi vertet ashtu sic kisha fantazuar. Ne klase kishte nje maket te sitemit djellor/planetar qe vihej ne pune nga nje mekanizem me zembrek, nje drase te zeze, disa rreshta me banga dhe materiale te tjera mesimore qe te kujtonin nje ambjent te zakonshem shkolle ne nje fshat Anglez. Nje moment me vone, do te shfaqej mesuesi, nje djalosh i pashem dhe i sjellshem, me nje krenari te dukeshme si te atij luftetarit te vjeter, te famshmit "kapiteni i madh", qe kishte prere koken e jo me pak se 30 Turqve.

Pas nje ushqimi te bollshem, udhetimi do te vazhdonte midis maleve shkembore, si ato qe paraqiten ne fantazite vizatimore te maleve ne Hene, me destinacion Cetinje, kryeqendren e vendit. Cetinja eshte ne qyteze e vogel dhe e vetmuar; si te thuash nje fole shqiponjash e ndertuar ne maje te nje shkrepi te thate. Qyteza ka nje popullsi rreth 400 fryme. Ne mes te saj ngrihet hijshem nje pallat princeror qe si per nga ceremonite, menyrat, proceurat dhe rutinat e oborrit, i ngjan Pallatit Mbreteror te St. James ne Londer apo Tuileries ne Paris. Pozicioni gjeografik dhe gjendja e pergjitheshme e vendit, te ben te mendosh se e ardhmja e Mali te Zi nuk do te jete plotesisht e sigurt. Por padyshim, i gjithe komuniteti vendas, duke filluar nga shtresat me te ulta deri ne ato me te larta, perpiqen te beje maksimumin per shfrytezimin e mundesive qe natyra ju ka afruar. Qe nga Cetinje deri ne Rjeka, qe eshte ekstremi me verior i liqenit te Shkoders, rruga kalon nepermes nje zone te shkrete qe behet me e kendeshme sa me shume qe i afrohet liqenit. Ne breg na priste nje varke e vogel qe i perkiste Princit Malazez dhe pas 6 oresh lundrimi, duke shijuar pamjet piktoreske, arritem ne qytetin albanas te Shkoders. Pas Janines, ky eshte qyteti me i rendesishem i Albanias*, dhe nje nga me te bukurit. Catite e kuqe ngrihen mbi gjelberimin e shumte te qytetit. Pazari eshte i vjeter dhe i lene pasdore, me nje cati te cilesise se dobet te ndertuar shume vite te kaluara, gjysma e te ciles eshte kalbur dhe rezuar. Ndersa bime zvaranike ngjiten rreth atyre pak strukturave qe kane mbetur duke krijuar si te thuash nje mbrojtje apo hije perballe rezeve te forta te djellit. Objekti qe te terheq me shume vemendjen eshte keshtjella e vjeter venedikase, e shkateruar nga koha dhe bombardimet, qe shikon trishtueshem qytetin nga pozicioni ku ndodhet. Xhamite jane te pambaruara ose pjeserisht funksionale por me minare elegante. Liqeni shtrihet hijshem dhe rrethohet ne drejtimin verior, lindor dhe perendimor nga vargmale shkembore dhe e gjithe kjo krijon nje pamje te pergjitheshme terheqese dhe te bukur. Vendasit jane te pershtatur mire me hapesiren ku jetojne. Ketu ju mund te shihni fuastanellen valavitese dhe ecjen prepotente te burrit Myslyman qe perpiqet te terheqe sa me shume vemendjen e te tjereve. Me tutje do te shihni qytetarin e Krishtere te veshur me xhakete te kuqe dhe pantallona te gjera ne ngjyre te zeze. Me tutje shfaqet Mirditori me pantallonat e bardha pas trupit dhe me xhaketen e zeze, (ata e veshin kete si shenje te mbajtjes zi per Skenderbeun). Diku aty vecohet dhe brezi i shkelqyer i bajraktarit. Mes kesaj larmie rezaton manteli i qendisur me te verdhe i zonjave Katolike dhe kombinimi i mbuleses ngjyre “cokollate” te qendisur me fije ari dhe vellos te bardhe te zonjave Myslymane. Ky variacion i pafund ngjyrash dhe veshjesh ndryshon vazhdimisht perpara syve te udhetarit. Ndersas armet e lyera me argjend reflektojne djellin ne te gjitha drejtimet duke krijuar nje skene te mbushur plot me shkelqime vezulluese. Burrat, ketu dhe ne te gjithe Albanian Veriore, jane te gjate dhe aktive, fytyrat e tyre shprehin inteligjence, me hunde pakez te perkulur, balle te gjere, me nje veshtrim te mprehte dhe kurrioz. Grate, nga ana tjeter, ne pjesen me te madhe, jane te ashpra dhe te pazhvilluara ne kuptimin femeror te fjales. Por, ne pergjithesi vajzat e reja jane te miresjellta dhe simpatike. Ka shume te ngjare qe mungesa e feminitetit ne grate eshte rezultat i kushteve te veshtira dhe puneve te renda qe ato detyrohen te bejne duke u trajtuar vazhdimisht si kafshe pune. Ndersa inteligjenca e burrave nuk duhet gjykuar nga pamja e tyre e jashtme. Ata jane shume te talentuar ne ndertim, kopshtari, punim argjendi, punim shajaku, akitekture dhe pak a shume ne cdo dege te ekonomise qe kerkon eksperience dhe shije artistike. Po ashtu, nuk eshte e pazakonte qe te gjesh Albanas te punesuar ne pozicione te larta drejtuese te Perandorise Otomane. Permeteper, ata jane, pak a shume, te hapur dhe mireprites; zbatues te perpikte te regullave dhe kodit te tyre te nderit. Ndersa guximi i tye eshte pothuajse proverbial. Megjitheate, vendi tregon shenja te pakta zhvillimi. Per shembull, aftesite e tyre agrare dhe blektorale jane te thjeshta dhe te prapambetura njesoj si ato qe pershkruhen ne historite biblike. Ata nuk kane makineri moderne dhe punojne njesoj si para-ardhesit e tyre punonin ne shekujt e kaluar. Natyra e sjelljeve dhe zakoneve te tyre te jep pershtypjen e fenomeneve te vjetra qe s’kane ndryshuar qe prej shume kohesh dhe jane trasheguar nga brezi ne brez per shekuj te tere. Raca e tyre ndryshon pakez ne paraqitje fizike dhe kjo eshte me e dukshme ne drejtimin jugor por observimet e bera me siper vlejne plotesisht per te gjitha pjeset e Albanias. Kudo mund te gjesh burra te inteligjences te larte, por evidencat e edukimit dhe civilizimit nuk duken azgjekundi. Egzistenca e nje race qe ka ne zoterim nje avantazh te dukshem natyror por qe mbetet “ne vend numuro”, bile qe “ecen mbrapa”, ne nje kohe qe shtetet e tjera fqinje po zhvillohen dhe shkelqejne, (popullatat e ketyre vendeve nuk kane ndonje superioritet as fizik dhe as mendor ne krahasim me albanasit), i zgjon udhetarit kureshtjen se pse ndodh kjo anomali. Nje vezhgim i kujdesshem nga afer do ta shpjegoje kete fenomen. Per shekuj te tere Albania ka vojtur nga tensione te brendeshme. Ne kuptimin e pergjithshem vendi eshte i ndare ne 3 pjese; Gegeria, (ose Albania Veriore), Toskeria (ose Albania qendrore), dhe Epiri (ose Albania Jugore).

​

***** 

Ne zonen e Epirit shtrihet nje rrip i vogel toke ne afersi te bregdetit, duke filluar qe nga Kepi i Gjuhes dhe deri ne Parge, qe banohet nga nje degezim i fiseve Toske. Keta quhen “Came” dhe mund te thuhet qe kjo eshte nje popullate Albanase, por ky eshte nje konkluzion arbitrar. Camerit nuk jane agresive; jane njerez te qete qe merren me agrikulture dhe qe po transformohen shume shpejt ne helene. Kjo po ndodh si rezultat i bashkejeteses me epirotet fatin e te cileve ka shume mundesi qe camet do te preferojne te ndjekin. Simpatite e tyre ne drejtim te albanasve jane aq te vogla saqe kur keta te fundit zbriten nga veriu te krijonin nje levizje kunder grekeve, camet kercenuan se do ti rezistonin me arme ne se ata (albanasit nga veriu) i afroheshin ne ndonje menyre territoreve te tyre. Persa i perket epiroteve; ata mund te konsiderohen “puro” greke. Gjuha e tyre eshte greqishtja, emrat e tyre jane greke. Ata jane nga koka ne kembe greke, ne mendim dhe ndjenja, ne zakone dhe besim fetar. Nuk do te ishte korrekte te thuhej se nuk ka myslymane, por ata jane nje pakice dhe jo shumice. Pak a shume, ata jane mbetje historike te Ali Pasha Tepelenes. Konvertimi ne fene e Islamit ishte hapi i pare ne perpjekjet per ti terhequr vemendjen pashajt dhe perfituar nga ai ndonje favor. Jo pak nga epiriotet myslymane te sotem jane pas-ardhes te te konvertuarve te asaj kohe te cilet preferuan avantazhet e perkoheshme perpara besimit fetar. Ky fakt tregohet qarte nga disa zakone interesante qe hasen midis myslymaneve te Epirit. Ata ndjekin me perpikmeri festimet e kishes Greke. Ata ju falen Shenjtoreve Greke, ata njohin autoritetin e dhespoteve Greke dhe kur jane te smure ju kerkojne prifterinjeve greke te luten per ta. Ka te ngjare qe kjo sjellje te jete nje nga rastet me te spikatura ne histori qe tegon se si dikush perpiqet ti sherbeje Zotit dhe “Xhepit” ne te njejten kohe. Disa pjese te Epirit Jugor jane perfshire ne Albania, ose me sakte ne Perandorine Otomane, relativisht vone. Kjo tregohet nga nje marveshje shume interesante qe u be midis Rusise dhe Portes se Larte me 21 Mars, (Me kalendarin e vjeter), te vitit 1800 ne Kostandinopoje (Istambul) dhe konfirmuar ne Tetor te njejtit vit po ne Istambul nga fuqite e tjera Europiane. Ngjarjet qe rrodhen me vone ne keto territore, sidomos riorganizimi i kufirit grek, treguan se kjo mareveshje nuk u mor parasysh dhe u injorua. 

Pika VIII e kesaj marveshje thote: “Qe nga ky moment dhe ne vazhdim, distriktet e Prevezes, Parges, Vonicas dhe Butrintit me te gjitha zonat perkatese te cilat i jane shkeputur Venedikut qe i ka patur ato nen kontroll (nuk thuhet se ato jane zona Albanase) do ti bashkohen Perandorise Otomane dhe do ti shtohen zoterimeve te Portes se Larte". Ne vazhdim thuhet qe “banoret jane te gjithe, pa perjashtim, te krishtere”, dhe se ata do te gezojne te drejta speciale qe lidhen me besimin fetar dhe traditat e tyre. Ashtu si ne marveshiet per principatat Danubiane, “duhet te jete e ndaluar qe myslymane te zoterojne prone apo banojne” ne distriktet e permendura ne marveshje. Qe nga ky moment, "keto distrikte duhet ti nenshtrohen nje guvernatori te pergjithshem otoman i cili do te marre udhezime strikte se si ti trajtoje banoret ne menyren me te mire te mundeshme dhe te zbatoje drejtesine”.  

Pika XI e mareveshjes vendosi qe rajate (1) e distrikteve te permendura “te cilet futen nen kontrollin e Portes se Larte per here te pare” do te paguajne nje takse shume te moderuar dhe ne asnje manyre me te larte se ajo qe paguanin kur ishin nen kontrollin e Republikes Venedikase. Duke marre ne konsiderate vuajtjet qe ata kishin kaluar gjate luftrave te fundit ata nuk do te paguanin asnje takse per 2 vjet duke filluar nga momenti i nenshkrimit te marveshjes. Porta e Larte e zbatoi marveshjen me perpikmeri per nje kohe relativisht te konsiderueshme. Per 6 vjet, provinca se ciles ju bashkuan dhe distriktete e permendura me lart, u drejtua nga  nje person me emer Abdullah Bey, qe me sa duket ishte nje guvernator i drejte dhe i edukuar. Gjate kesaj periudhe rajat (banoret e krishtere) ishin plotesisht te kenaqur dhe ky interval u qojt “Koha e Arte” e Epirit te Jugut. Me vone, ne vitin 1806 Abdulla Bey ishte larguar nga detyra dhe provinca u fut nen kontroll te Ali Pasha Tepelenes. Nuk eshte e nevojshme te thuhet se menjehere pas kesaj filloi keq-qeverisja dhe shtypja. Ne nje kohe te shkurter Ali Pashaj kishte konfiskuar cdo prone qe kishte vlere dhe e kishte transferuar ate tek disa nga ata qe ai i perkufizonte si “albanasit/shqiptaret e mi”. Rajat e pakenaqur protestuan; Ali Pashaj i injoroi ankesat e tyre. Ata ju drejtuan Portes te Larte dhe kur nuk pane ndonje reagim nga kjo e fundit emigruan masivisht ne Zante (Zakynthos). Pas kesaj, Ali Pashaj mori nje kercenim te hapur nga Porta e Larte qe i kerkonte atij t’ju dergonte nje leter emigranteve, t’ju sugjeronte atyre qe te ktheheshin sa me pare dhe se ai i njihte padrejtesite e bera dhe ju premtonte atyre qe nuk do ti perserite kurre gabimet e meparshme.

Banoret e larguar e pranuan kerkesen e tij dhe per pak kohe morren nen kontroll pronat e tyre. Por shume shpejt Ali Pashaj e shkeli fjalen dhe perseri pasuroi “albanasit/shqiptaret e tij” ne kurriz te njerezve te drejtat e te cileve ishte urdheruar te mbronte. Pas kesaj nuk u be ndonje kerkese tjeter per te rishqyrtuar situaten. Disa nga guvernatoret e pergjithshem qe erdhen pas Ali Pashajt, ne vecanti dikush i qojtur Mehmet Ali, ne vitin 1848, pranoi nepermjet nje dokumenti te shkrojtur ku thuhej se padrejtesite qe “rajat” mbanin ne kurriz ishin te verteta dhe premtoi ti drejohej Portes se Larte per rishqyrtimin e situates. Mbase banoret kerkuan ndihme nga qeveria qendrore por pergjigjia nuk erdhi kurre. Me vone, ne vitin 1850 nje peticion ishte nisur nga qyteti i Prevezes tek Valiu i Janines. Dokumenti kerkonte rikthimin e te drejtave qe ishin mohuar per nje kohe te gjate. Kjo perpjekje nuk dha ndonje rezultat ashtu sic nuk kishin dhene dhe kerkesat e mepareshme. Kjo ishte perpjekja e fundit per te vene ne vend drejtesine. Qe nga ajo kohe dhe deri me sot, kjo zone ka mbetur nen kontrollin e pakundeshtueshem te njerezve qe e morren ate me force. Megjitheate, perpjekjet e Ali Pashajt per “albanizimin/shqiptarizimin” me dhune te Epirit te jugut nuk kane patur ndonje sukses praktik. Edhe tani, ne provincen e permendur ne marveshjen e mesiperme, ka vetem 84 familje shqiptare.

Eshte e pamundur ti largohesh kesaj teme pa permendur Bajronin, (Lord Byron), personin e ndritur, gjeniun e cuditshem dhe eksentrik, jeta e te cilit u mbyll nga nje vdekje e trishtueshme dhe e parakoheshme. Poemat dhe aventurat e tij kane mbuluar emrat e Epirit, Ali Pashajt dhe Albanias me nje vello romantike. Vargjet e bukura se kenges te dyte te “Childe Harold” qe pershkrujne skena “mistike” qe egzistojne vetem ne boten poetike te zgjojne nje imagjinate magjepese. Eshte veshtire te besohet qe ndersa punimet dhe bashkeudhetari i tij (2) jetojne midis nesh, dora qe shkroi poemat eshte ftohur njehere e pergjithmone.

Kodrat dhe luginat e kendeshme perreth Janines, shkembinjte, lumenjte, pyjet, malet vazhdojne te qendrojne si njere e nje kohe. I gjithe ky ambjent krijon nje ndjesi perrallore ne qender te se ciles qendron “bariu i vogel me gunen e tij te bardhe” qe me nje ze magjepes i ben thirrje udhetarit te rastesishem te "ngrije" per nje moment dhe te “adhuroje lindjen e diellit, ngritjen ne mesin e kupes se qiellit dhe perendimin e tij”.

Tani vijme tek "burri i luftrave dhe hidherimeve”, Ali Pashaj, me gjithe pallatet e tij, festimet e tij, sklleverit e tij, te tredhurit qe ruanin haremet e tij, ushtaret, miqte dhe mbikqyresit e pushtetit te tij. Kush ishte ky person ? Ne Janine jeton nje burre i vjeter qe mban mend mire sundimtarin brutal. Ai do t'ju tregoje me detaje historine se si u tradhetua dhe egzekutua Aliu. Natyrisht qe ka nje numur te pafund historish, qe i degjon kudo ne Janine, rreth barbarizmave te kryera me nxitjen dhe nen mbikqyrjen e Pashajt. Ne kete shkrim jane zgjedhur disa tregime, jo sepse ato konsiderohen qe te jene te perpikta por sepse eshte interesante te degjohen versionet qe kane mbetur te gjalla ne kujtesen e njerezve. Keto pershkrime te bejne te kuptosh shkallen e urrejtjes dhe frikes qe emri i Aliut vazdhon te krijoje ne mes te vendasve deri sot e kesaj dite. Pershembull, eshte e zakoneshme te thuhet qe diku nen pallatin e tij Pashaj ndertoi nje kasaforte guri ku fshehu thesaret e tij te fameshm. Ne menyre qe askush te mos dinte ku ndodhej vendi i "kasafortes" ai vrau te gjithe puntoret qe morren pjese ne ndertimin e saj. Gjithashtu, tregohet me detaje qe te bejne te dridhesh se si njehere, per te shojtur xhelozine e nje nga nuseve te djemve te tij, ai mbyti ne liqen 20 nga vajzat me te bukura te Janines (3). Nje version akoma me sensacional rreth bemave te Aliut eshte diskutimi apo hamendja se sa njerez ishin vrare dhe floket e tyre ishin perdorur per te mbushur dysheket dhe jasteket e divanit te tij. Por me renqethese eshte legjenda qe ben fjale rreth kapjes se rroberve franceze ne qytetin e Prevezes (4). Thuhet se Ali Pashaj u ul ne nje ballkon dhe urdheroi qe te silleshin roberit franceze nje nga nje dhe tju pritej koka perpara tij. Me trupat e fatkeqeve u krijua nje “kapice tmeri”. Ne fillim xhelati e beri punen mire por ne vazhdim e zuri gjaku, kembet ju prene, dhe ra perdhe i vdekur nga qe se perballoi dot situaten makabre. Disa thone se u soll nje xhelat tjeter, disa te tjere thone se Aliu e vazhdoi egzekutimin me doren e tij. Por shumica bien dakord me ate qe ndodhi me pas. Ata thone se nje numri burrash ju fal jeta me nje qellim akoma me barbar. Ata u detyruan te kerkonin dhe gjenin ne kapicen e kufomave qe ishte "ndertuar" perpara Pashajt, kokat e shokeve te tyre dhe ti shpinin ato ne Janine ku do te "dekoronin" pallatin e Aliut. Historia e fatit te Zofrenit te bukur tregohet po ashtu, pothuajse fjale per fjale, sic e pershkruan ne shkrimet e tij Hobhouse.

Duke ju larguar tregimeve te hidhura mbase eshte me mire te shqyrtosh versionin e Bajronit (Lord Byron) dhe pershtypjet e tij personale ashtu sic paraqiten ne letrat dhe shenimet e bera per poemen e tij “Childe Harold”. Keto te fundit duke qene mendime te pergjitheshme jane materiale qe mund te perdoren shume mire per krahasim me informacione qe kemi nga burrime te tjera. Duhet thene qe ne fillim; pozicioni nga ku Lord Bajroni pa epiriotet eshte disi i paqarte. Ne nje moment ai i referohet Delvinakit si "fshati kufitar midis Epirit dhe Albanias", diku tjeter epirotet ai i quan albanas, pa bere ndonje diference apo shpjegim midis dy perkufizimeve. Ky interpretim, ashtu si dhe gabimi tjeter kur ai i klasifikon malazezet si shqiptare, mbase eshte i lidhur me faktin qe Lord Bajroni nuk udhetoi mjaftueshem ne drejtim te veriut qe te ishte ne gjendje te kuptonte dryshimin e madh qe egzistonte midis albanasve te vertete dhe epiroteve. Nje arsye tjeter thelbesore qe ka ndikuar ne kete opinion eshte fakti qe ai vizitoi Epirin ne vitin 1809. Ne ate kohe te gjitha distriktet e permendura me lart ndodheshin prej 2 vitesh nen zoterimin e albanasve/shqiptareve te Ali Pashajt. Permeteper, i gjithe Epiri i ishte nenshtruar kontrollit te ketij te fundit. Hobhouse thote se pothuajse te gjithe albanasit flisnin greqisht dhe ata qe ishin te edukuar e lexonin ate. Ky konstatim gjuhesor perputhet shume mire me hapesiren gjeografike qe Lordi Bajron vizitoi. Ne te njejten kohe, nuk eshte egzagjerim te thuhet se ne zonat ne veri te Beratit eshte veshtire te gjendet qofte edhe 1 greqisht-foles megjithese ne ato zona banojne shume albanas te vertete te besimit Orthodhoks. Ne fushat e tjera, pershtypjet e nje udhetari modern do te jene egzaktesisht te njejtat me ato te permendura nga Lord Bajroni dhe shoku i tij i udhetimeve (Hobhouse).

​