Kush e shpuri emrin Dhimiter tek shqiptaret ?

Nje pershkrim i shkurter i udhetimit te ketij emri nga Paganizmi ne Kristianizem.

Shenim sqarues: Per thjeshtesi, ne shkrim perdoret emri Dhimiter/Dhimitra sepse ne gjuhen shqipe ky eshte varianti me i perhapur.

Sipas Antikitetit Helen, ne malin Olimp, midis 12 perendive te tjera, jetonte edhe Dhimitra. Ajo kontrollonte prodhimin e grurit dhe bujqesine ne pergjithesi. Por edhe aktivitete te tjera si mireqenien njerezore, martesat, lindjet e femijeve, etj. Rrjedhimisht, besimtaret perdornin emerin e perendise qe adhuronin per te emertuar te dashurit e tyre. Ishin keta besimtare qe perhapen emrin Dhimitra/Dhimiter ne Boten Helenike dhe admiruesit e saj.

Perendia Dhimitra me kallirin e grurit si zbukurim.

Rreth 2400 vite me pare, marinaret/tregetaret nga Parosi krijuan nje vend-ndalim ne nje ishull te vogel perballe Ilirise se dikurshme. Sot Kroacia moderne. Me sa duket, ata ndertuan edhe nje far per te orjentuar dhe paralajmeruar anijet nga ndonje perplasje me brigjet shkembore. Dhe keshtu, ishulli mori emrin Faros/Φάρος. 

Logjika e thjeshte thote se kolonet helene ngriten dhe kopje te tempujve qe kishin ne atdheun e tyre origjinal, ishullin e Parosit ne Egje. Nje prej atyre tempujve ishte ai dedikuar Perendeshes Dhimitra. Historiani Herodotus, (484-425 PEK), permend nje te tille. Pra, nuk eshte aspak cudi qe emri Dhimitra/Dhimiter te ishte perhapur gradualisht ne mesin e popullates te ishullit Faros. Permeteper, helenet ne Parosin e larget qarkullonin monedha perkushtuar kesaj perendie. Nje arsye me shume kjo per te bere emrin njohur ne tregjet e reja …

Helenet e lashte themeluan kolonine e tyre ne ishullin Faros 385 vite Para Eres Kristiane.

Dhrahmi te ishullit Paros dedikuar Perendeshes Dhimitra.

Perafersisht, 150 vite mbas themelimit te kolonise greke ne Faros, (Sot ishulli quhet Hvar), lindi nje person qe hyri ne histori si ‘Dhimitri nga Fari’. Bemat e tij ishin te shumta; nje karakter i paqendrueshem, kontradiktor, oporunist dhe hakmares. Si perfundim, ai u vra ne Mesina, Peleponez, gjate nje beteje per pushtimin e ketij qyteti. 

Ne nje moment te jetes se tij, Dhimiter Farioti, ishte i mediatori/keshilltari i Mbretit Filipi i Peste i Maqedonise kur ky i fundit kerkonte aleance me fiset ilire kunder Romes. Arsyeja se perse mori kete post ishte se ai fliste greqisht dhe ilirisht. Bazuar ne kete fakt, mund te thuhet se ai ishte nje heleno-ilir. Pra, Filipi, djali i mbretit Dhimiter i Dyte i Maqedonise, nuk kuptonte ilirisht dhe kishte nevoje per perkthyes. Ne anen tjeter, ai merrej vesh fare kollaj me epirotasit … 

Nejse, kjo eshte nje teme tjeter diskutimi. 

Kishin kaluar pothuajse 500 vite qe nga vdekja e Dhimitrit te Farit. Kristianizmi ishte ne shekullin e trete te egzistences se tij. Ne vitin 306, nje i krishtere i devotshem, i lindur ne Thessaloniki, u martirizua ne mbrojtje te besimit te tij. Behet fjale per Ἅγιος Δημήτριος τῆς Θεσσαλονίκης/Shen Dhimitrin e Selanikut me te cilnt lidhen shume legjenda dhe mrekulli-berje. 

Nuk vonoi dhe ai u kthye ne nje simbol mbrojtes te individeve, institucioneve, fshatrave, qyteteve. Bile dhe mbreterive te tera …

Dekada me vone, besimtaret ngriten nje kishe ne vendin ku mendohej se Dhimitri u egzekutua nga romaket te cilet perpiqeshin te shuanin Kristianizmin. Brenda saj mbahen eshtrat e shenjtit qe njekohesisht eshte dhe mbrojtes i qytetit.

Sot, kisha e Ἅγιος Δημήτριος/Shen Dhimitrit mbohet nga UNESCO si nje monument qe i perket kultures boterore. Fotot ne vazhdim japin nje ide te pergjitheshme.

Me krijimin dhe fuqizimin e Perandorise Bizantine emri i shenjtorit u perhap ne te gjitha popullatat qe perqafuan Orthodhoksine. Natyrisht, Agios Dhimitris/Shen Dhimitri hyri edhe ne mesin e shqiptareve te Mesjetes se Vone. 

Nuk mund te them ne se fillimisht ata e moren kete shenjt nga kontakti me helenet, apo me sllavet. Di te them qe shqiptaret e hershem ishin te fundit qe u kristianizuan. Ndersa ata moderne ishin te paret qe e braktisen masivisht kete besim. 

Mbase ka qene nje perafrim i dyanshem. E them kete sepse rekorded historike tregojne se disa nga kishat me te vjetra bizantine dedikuar Shen Dhimitrit ishin ngritur ne vendbanime qe mbanin emra sllave. Raste konkrete jane ato ne Berat, qe dikur quhej Beligrad/Beograd dhe ne Boboshtice, nje fshat prane Korces. Kjo e fundit perben nje rast interesant sepse edhe ne Bullgari egziston nje fshat i quajtur Boboshevo. Per me teper, ne Boboshtice eshte folur bullgarisht deri ne vitet e vona. Mbase dikush e flet dhe sot. 

Kishat e Shen Dhimitrit ne Boboshevo, Bullgari dhe Boboshtice, Shqiperi.

Nje kishe bizantine me te njejtin emer egziston edhe ne Polican. Nje fshat i banuar nga vlleher te cilet e kane perdorur masivisht kete emer. Arsyeja ishte se me festimin e Shen Dhimitrit, vlleherit, dhe fiset e tjera gjysem nomade, shenonin fillimin e sezonit dimeror. Ndersa festimet e Shen Gjergjit/Agios Giorgios shenonin nisjen e sezonit veror. Tema keto qe duhet trajtuar ne menyre te vecante. 

Natyrisht dhe logjikisht, ndikimi helen ne perhapjen e emrit Dhimiter eshte i dukshem. Sidomos ne jug te Shqiperise. Megjithate une do te ‘Spekulloj’ me nje rast nga veriu. Ne rekorded e para otomane, te mbajtura ne vitet 1430-1434, tregohet qe Iskender, djali i Yuvan-it kishte patur relata pronesie me Dimitri Gonima.

Pra, Skenderbeu kishte mik, mbase dhe lidhje familjare me nje Dhimiter qe mbante nje mbiemer grek. Gonimos ne greqisht do te thote ‘Pjellor’. Une do ta interpretoja si i ‘Kamur’. 

Ndersa ne gjuhen shqipe nuk ka as edhe nje lloj kuptimi.

Si shume familje te tjera kristiano-orthodhokse, edhe te paret e mi kane perdorur emrin Dhimiter. Gjyshi im nga ana e mamase quhej Dhimitraqis thjesht per arsyen se edhe i jati quhej Dhimiter.

Nje tjeter person familiar qe une do te permend eshte Dhimiter Vangjeli, fotografi i njohur nga fshati i origjines sime mashkullore. Emri i tij i pagezimit ishte Dimitrios Evangelou/Δημήτριος Ευαγγέλου, nje grek etnik i lindur ne Prodanin e vogel dhe te harruar i cili per engjell mbrojtes kishte zgjedhur Shen Dhimitrin/Ἅγιος Δημήτριος. 

Duke perfituar nga rasti, urroj gjithe ato/ata qe mbajne emrin Dhimitra/Dhimiter.

'Kalaja' e Mborjes dhe bullgaret e Mesjetes

Si gozhda 'Tradhetoi' personin me te cilin kishte qendruar per shekuj ne te njejten grope. Deshmi te venitura qe reflektojne te kaluaren ballkanike ...

Ne daten 9 Shtator te vitit 1804 shkrimtari/topografi/diplomati britanik William Martin Leake, gjate udhetimit ne drejtim te Korces, shkruante:

"Duke vazhduar reze kodrave, ne ora 10.20, arritem ne Korytza/Korica. Qyteti eshte i gjithi i vendosur ne nje rafshnalte. Ai ndahet vetem me disa vreshta nga kembet e nje mali i cili 'Kurorezohet' me nje keshtjelle te rrenuar. Ka mundesi qe fortifikimi te jete nje ndertim i bullgareve, megjithese thashethemet popullore e lidhin ate me spaniarded."(1)

Pothuajse 221 vite mbas pershkrimit te Leake, mora rrugen per ne 'Kala'. Kisha qene aty ne rinine time te hershme. Rrenojat me kishin bere pershtypje dhe me kishin zgjuar fanatzine feminore. Kjo ishte dhe arsyeja se perse 'Kurora' mbi mal vazhdonte te me terhiqte si me magji. U ngjita ne 'Kala' nga 'Gryka e Mborjes'. Zbrita nga 'Gryka e Drenoves'. Natyra rreth e rrotull; mbreselenese.

Monopatet per ne 'Qytetin' mbi fshatin e Mborjes kalojne neper nje lugine te bukur ...

Ne maje te malit mbi Mborje nuk kishte mbetur dicka qe ti shembellente ndonje 'Kalaje'. Barrinjte qe ishin aty prane me thane se grumbujt e gureve, te shperndare ne hapesiren ku dikur egzistonte nje vendbanim, ishin bemat e banditeve ne kerkim te floririt. Nuk ishte e qarte se c'fare kishin gjetura ata. Qarkullonin shume thashetheme. Cilatdo qofshin rezultatet, kapicat e gureve deshmonin nje perpjekje 'Arkeologjike' masive ...

Por, nga te gjithe demtuesit qe kishin kaluar aty, gjurmet me te medha i kishte lene Ushtria Shqiptare. Ajo kishte eleminuar njehere e pergjithmone objekte te rendesishme historike; deshmi te nje civilizimi te vjeter. Kater tynele artilerie, qe do te mbronin fushen e Korces nga sulmet e Monarko-Fashisteve Greke, apo NATO-s, vazhdojne te tregojne me kembengulje idjotesite e kohes ...

Nga vendbanimi i vjeter kane mbetur vetem gure dhe shkaterime ...

Te ze nje trishtim kur shikon kete shkaterim masiv. Kete urrejtje per historine e vendit dhe para-ardhesve. Per gjurmet qe ata lane mbas. Eshte nje ironi e hidhur kur mendon se edhe sot e kesaj dite, banoret e fshatit Mborje thone: Do te ngjitem ne 'Qytet' - duke treguar majen e malit qe kishte terhequr vemendjen e ushtarakut britanik ne vitin 1804.

Lind pyetja: Kush ishin dhe ku shkuan 'Qytetaret' e dikurshem ?

Zbriten ne fushe per te ndertuar nje qytet tjeter, apo u larguan per te mos u kthyer me kurre ?

*****

Ketu ka patur shume varre. Une di pese apo gjashte vende. Ja, ne pllaja perballe. Aty ... Aty ne pema e djegur ... Atje ku jane ata gurret ... - me orjentoi njeri prej barrinjve.

C'fare ndodhi me to ?

Ketu kane erdhur shume kerkues ari. Bile dhe njeres me pozite. Me makina te medha, me aparate kerkimi, me kazma, lopata, kompresore, drone, dhe vegla te tjera. Hapen varret, nxorren kockat jashte, morren c'fare deshin dhe iken - tha ai duke me treguar me shkopin e tij ish-rrugen qe te conte ne ish-minjeren e qymyrgurit.

Kane gjetur ndonje gje me vlere ?

Nuk e di vleren. Une kam pare monedha bullgare. Kam pare dhe gure te shkrojtur, mbase greqisht, mbase bullgarisht. Nuk kam shume shkolle. Varrin e fundit e zbuluan para ndonje viti. Gjeten vetem nje unaze. Kafka ishte e plote. Kishte dhe disa dhembe - vazhdoi barriu.

Ku eshte kafka ? - e pyeta me shprese se mund te kishte shpetuar.

E thyen ... Kane mbetur pak eshtra aty tek tre bredhat e vecuar.

Dhe vertet, prane pemeve shiheshin gjurme germimesh dhe fragmente kockash. Midis tyre gjeta dhe nje lloj gozhde. Mbase kjo e fundit ishte nje nga sendet metalike qe kishin aktivizuar alarmin e aparatit metal-kerkues. Si pasoje, eshtrat e pronarit te qivurit kishin perfunduar jashte varrit ku kishin gjetur prehje per shume kohe. Mbase 1000 vjet.

Perse mendoj se varri ishte i vjeter ?

Ne fotot e meposhtme tregohet gozhda ne fjale dhe ngjitur me te disa gozhde qe i perkasin Antikitetit Helen. Analizat e specializuar do te japin nje date shume te perafert ... Ne kete pike do te ndihmonin dhe kockat e shperndara mbi ish-varin prane 'Kalase'.

Grimca gjuhesore

Ne zonen e Korce egziston mallkimi: Te befsha gropen !

'Grope' eshte deformim i fjales Grob/Groba dhe rrjedh nga bullgarishtja/sllavishtja qe do te thote 'Varr'. Fjala 'Gozhde' eshte nje fjale e vjeter sllavo-bullgare. Une i rastisa te dy keto elemente mbi fshatin Mborje qe gjithashtu eshte i lidhur me fjalen 'Bor' qe ne bullgarisht do te thote 'Pishe'.

*****

Kush te kishte qene kjo qenie e c'varrosur ? Nje mashkull ? Nje femer ? Ne cilen periudhe historike kishte jetuar ? Si kishte vdekur ? Te kishte qene dikushi, apo thjesht nje numer ? C'fare gjuhe/gjuhesh fliste ?

Pyetje pa fund trazuan mendjen time, disa prej te cilave tentova ti jap pergjigje ...

Them se ai kishte qene nje mashkull i rritur. Prezenca e unazes dhe trashesia e eshtrave te brinjeve me bene te arrija kete konkluzion. Ne se do te ishte femer, ajo do te mbante dhe zbukurime te tjera ...

Ndresa orjentimi Lindje-Perendim i varrit deshmon pranine e riteve kristiane. Fotoja e mesiperme paraqit busullen duke treguar pikerisht kete drejtim.

Dhe dalim tek Kristianizmi.

Kush e shpuri Krishterimin ne majen e malit mbi Mborje ?

Historianet thone se ne keto zona ate e perhapen greko-bizantinet. Disa here nepermjet misionareve; disa here nepermjet betejave te pergjakeshme. Ishin bizantinet ata qe rreth 1000 vite me pare munden perfundimisht bullgaret. Shume prej ketyre te fundit u larguan nga vendbanimet ku kishin jetuar qe nga koha e Perandorise se Pare Bullgare.

Askush nuk mund te thote se c'fare ndodhi me banoret e 'Kalase' se Mborjes. Por, nje gje eshte e sigurt. Ata perqafuan Kristianizmin dhe u bene ndjekes pasionante te greko-bizantizmit. Prova me e dukshme eshte kisha e Ristozit. Eshte nje mrekulli qe ajo vazhdon te egzistoje. Fatin e saj nuk e paten kishat e tjera qe egzistonin aty prane. Ato u rrafshuan. Disa jane rindertuar ne vitet e fundit, por vlera e tyre historike eshte shume e vogel ...

Sapo hyn ne Kishen e Ristozit, ve re menjehere faktin qe pikturat murale kane ngjashmeri te madhe me disa kisha ne Odrid, Maqedonine e Veriut. Fotot shoqeruese japin nje ide te detajuar.

Ne disa raste, ngjashmeria e vizatimeve eshte aq e madhe sa qe mund te nxjerresh konkluzionin se ato jane bere nga e njejta dore. Ose te pakten, nga nxenes te se njejtes shkolle. Shqiponja perandorake bizantine e provon kete hipoteze. Bazuar ne te dhenat e studjuesve, fragmentet e ikones se ekspozuara ne kishen e Cveti Pantelimon ne Ohrid i takojne fillimit te shekullit te 13-te. Keshtu qe nuk eshte aspak cudi qe edhe punimi i Kishes te Ristozit ti takoje te njejtes periudhe kohore, mbase edhe me te hereshme.

Kishin kaluar pothuajse 300 vjet qe kur artisti i panjohur kishte vizatuar Shen Elenin ne muret e kishes ne Mborje. Tashme fshati, si nje pjese e madhe e Ballkanit, kishte rene nen kontrollin e Perandorise Otomane. Regjistrimet e Portes se Larte ne vitet 1520 tregojne se 'Qyteti' ne mal vazhdonte te popullohej nga persona qe mbanin emra/mbiemra sllave-greke si:

Athanas,

Bogdan, Bogor, Boiko, Boro

Dushman,

George, Gorco, Goric,

Kalic, Kirjako, Kondo, Kosta,

Mano, Mico, Mihail, Milic, Milo, Milko,

Nikolla, Novak,

Pano, Petro, Petropulo,

Radomir,

Simeon,

Todoric,

Stanko, Stomir,

Etj ...

Gjithesej me 'Keshtjelle' kishte rreth 59 banesa.

Me sa kuptohet, nga shekullii 16-te, 'Keshtjelltaret' filluan pak e nga pak te largohen dhe rivendosen poshte malit. Mbase nje familje me mbiemer Gorce/Gorco themeloi nje han qe u qojt hani i Gorces. Emri u deformua deri ne formen Korce, sic e njohim sot qytetin e Korces.

Ne anen greke te kufirit egziston nje variant tjeter. Thuhet se ne han jetonte dhe punonte nje vajze e bukur dhe e kendeshme. Udhetaret e quanin 'Hani i Koritsit'. Ne shqip: 'Hani i vajzes'. Keshtu qe dhe vendbanimi, (Qe me vone u zmadhua ne nje qyteze), u quajt Koritsa.

C'fare ndodhi me tej ?

Kontrolli otoman coi ne shpernguljen e popullatave sllavo-bullgare dhe greke. Vitet qe pasuan fuqizuan dhe zgjeruan ndikimin e shqiptareve ne Ballkan. Sot ne zonat rreth e rrotull Mborjes kane mbetur shume pak gjurme nga e kaluara sllavo-bullgare. Kryesisht emra fshatrash/vendbanimes, malesh, kodrash, lumenjsh, etj. Bile dhe pika orjentimi me emra mbreterish, si rasti i Krajlit Serb Marko. Ai kishte patur ne pronesi te perkoheshme 'Kalane' e Mborjes. Jo shume larg saj ndodhet 'Guri i Krajlit'. Thuhet se aty ra nga kali dhe vdiq Krajli i plagosur nga ushtaret e Muzakajve ...

Pervec gojedhenave, ne zone do te degjosh tek-tuk edhe ndonje person te vjeter qe vazhdon te flase bullgarisht. Une e kam hasur vete kete fenomen ne fshatin Drenove, shume prane Mborjes.

Duke e mbyllur, gjate rrjedhes se kohes popullatat jane perzjere me njera tjeteren. Kjo duket qartazi ne paraqitjen fizike te femijeve qe lozin ne oborrin e Kishes se Ristozit. Bashke me njerzit jane perzjere edhe zakonet, traditat, perrallat dhe endrrat. Ky eshte nje fenomen Boteror, aq sa eshte edhe Ballkanas, Shqiptar, Bullgar, Grek, Serb ...

Pikerisht kjo eshta arsyeja se perse njerzit e kohes sone duhet te mbrojne dhe studjojne te kaluaren e perbashket, pavaresisht se ajo mund te kete momente te hidhura. Nuk mund te mohohen pikat e kontakteve historike sic eshte edhe emri i Kishes se Ristozit, nje derivat i emrit Kristos ...

Shenime dhe sqarime

1- William Martin Leake, Travels in Northern Greece (London 1835), Volumi 1, Faqe 336.

Me termin "Keshtjelle e rrenuar", Leake pershkruan ate qe sot njihet si 'Kalaja' mbi fshatin Mborje, ose 'Kalaja e Mborjes'.

Qershor, 2025

"Gazeta e Kolonjes" dhe "Makedonia"

Grimca historike nga fillimi i shekullit te kaluar kur gazeta “Makedonia” e Selanikut citonte fragmente lajmesh nga “Gazeta e Kolonjes”.

Nuk e di ne se sot botohet ndonje gazete ne Kolonje. Edhe sikur te botohet, ajo nuk do te kete ndonje gje te perbashket me ate te botuar ne fillimin e viteve 1900.

Kisha degjuar nje histori familjare rreth gazetes se vjeter 'Kolonjare', por asnjehere nuk kisha hasur ndonje prove te besueshme te egzistences se saj. Surpriza erdhi duke u ‘Endur’ ne faqet e gazetes “Makedonia” qe kishte filluar publikimin e saj ne vitin 1911 ne Thessaloniki/Selanik. 

Gazeta "Makedonia" - Korrik 1911

Ne ate kohe, qyteti dhe gjithe provinca e Maqedonise, ishte nen kontrollin e Perandorise Otomane. Botuesit e gazetes, te vetedijshem per pozicionin delikat ne te cilen ndodheshin, perpiqeshin te mbanin nje ekuliber informativ. Ne kete kendveshtrim, shume artikuj te “Makedonia-s” mund te konsiderohen informacione te besueshme. Ne vijim prezantohet faqja e dyte e kesaj gazete botuar ne daten 10 Korrik, 1911.

Pa hyre ne hollesi, seksioni “ΕΥΡΩΠΑΙΚΩΝ ΤΑΧΥΔΡΟΜΕΙΩΝ”, qe ne shqip do te thote “Posta Europiane”, i kushton nje vemendje te vecante “Ceshtjes Shqiptare” duke i permbledhur lajmet mbi kete teme ne nje titull te perbashket “ΤΟ ΑΛΒΑΝΙΚΌΝ ΖΉΤΗΜΑ”.

Njoftimet vijne nga tre qytete/zona:

1- Budapesti

2- Viena

3- Kolonja

1- Raporti nga Budapesti, me titull “ΕΝ ΤΗ ΟΥΓΓΡΙΚΗ ΒΟΥΛΗ”, thote se ne parlamentin e vendit ishte bere nje debat ku nje deputet pyeste kryeministrin se perse, ne kundeshtim me ligjin nderkombetar, qeveria hungareze kishte paisur fiset shqiptare me 10,000 pushke moderne dhe me shuma te medha parash. Sipas ketij politikani, Austria po pregatiste shqiptaret per ti perdorur ata si nje krah ushtarak ne rast se do te shperthente lufte midis saj dhe Turqise. 

2- Lajmi nga Viena, me titull “Ο ΙΣΜΑHΛ ΚΕΜAΛ”, thote se Ismail Qemal Bej kishte shkuar ne Austri dhe do te arestohej ne se kthehej mbrapa ne Konstantinopoli.

3- Lajmi nga Kolonja mban nentitullit “H EN AVΛΩNI”, ne shqip “Te rejat nga Vlora”. Shkurtimisht behet fjale per  “ΕΞΕΓΕΡΣΗΣ” / “Rebelimin” qe kishte shperthyer ne Vlore. Ne se rebelet nuk ulnin armet, qyteti do te bombardohej ! Keshtu kishte kercenuar komandanti ushtarak otoman. 

Arsyeja e ndaleses sime ne pikan 3 nuk eshte lajmi mbi trazirat ne Vlore. Ato i kishin raportuar shume agjensi te tjera neper Bote. E vecanta eshte qe gazeta selanikase i referohet “Εφημερίδος της Koλωνiας”, ne shqip: “Gazeta e Kolonjes”.

Si ka mundesi ? - do te pyese dikush.

Ja qe paska …

Dhe ketu rikthehemi tek historia familjare qe permenda me heret. 

Stergjyshi im, Petro Prodani, me miqte/shoket e tij, publikonin nje gazete nje here ne dy jave. Gazeta ishte ne gjuhen greke dhe printohej ne Janine dhe me pas shperndahej ne vende te ndryshme. Ajo titullohej “Εφημερίδος της Koλωνiας”, pikerisht gazeta te ciles i referohej “Makedonia”. 

Zanafilla e saj ishte ne momentet kur ‘Turqia Europiane’ po shperbehej. Popullata te ndryshme po perpiqeshin ti pershtateshin realiteteve te reja dhe ti mbijetonin nje situate shperthyese qe mund ti eleminonte perfundimisht si fizikisht, si ekonomikisht, si etnikisht. 

Duke kuptuar rendesine e momentit, Petroja, me perkrahesit e tij, u perpoqen te krijonin ne zonen e Kolonjes nje qender tregetaro-administrative e cila do te transformohej ne nje pike te rendesishme ndalimi ne rrugen qe lidhte Janinen me Korcen. Ideja ishte kthimi i Ersekes nga nje fushe pazari te mbushur me mbeturina dhe bajga bagetish, ne nje qyteze te organizuar, me regulla, qetesi dhe prespektive ekonomike. Ata nuk e dinin si do te rridhnin ngjarjet, por objektivi i tyre ishte bashkimi me boten orthodhokso-greke, qofte ne planin shpirteror, qofte ne planin ekonomiko-politik. Ne fund te fundit ata e konsideronin veten greke.

Qe te ndodhte kjo, se pari duhej ndertuar nje kishe, nje shkolle, nje organizim i mire administrativo-financiar, dhe natyrisht nje gazete !

Keshtu lindi kisha e Άγιος Γεώργιος/Shen Gjergjit.

Rreth vitit 1900 u morr leja dhe filloi ndertimi i godines. Ishte nje ndermarje madhore per nje zone aq te varfer sa Kolonja. Veshtiresite nga me te ndryshmet. Kjo duket edhe nga xhamet e thyera te kishes ne fotografine shoqeruese. 

Kisha e Shen Gjergjit / Άγιος Γεώργιος

Ne vitin 1908 parate mbaruan. Vendin e kishin perfshire trazira dhe banditizem. Projekti po shkonte drejt falimentimit. I ndodhur ngushte, Petroja beri nje poze para kishes dhe me nje shkrim shoqerues e postoi ate ne “Εφημερίδος της Koλωνiας” / “Gazeten e Kolonjes”. 

Fotoja shoqerohej me fjalet: Τι να κάνουμε ?

Ne shqip: C’fare te bejme ?

I deshperuar, ai ju shpegonte lexuesve situaten e veshtire dhe kerkonte ndihme financiare. Nuk e di si ishte reagimi, por mendja ma thote se pati nje pergjigje pozitive sepse kisha u kompletua dhe filloi te funksiononte. 

Petro Prodani perpara kishes. C'fare te bejme ? / Τι να κάνουμε ?

Personi qe qendron ne distance, tek dera e kishes, eshte Petro Prodani. Kishte dhe nje apo dy foto te tjera qe e tregonin ate nga afer me duart e kryqezuara ne kraharor. Pervec publikimit ne gazete, fotot ju ishin derguar besimtareve orthodokse ne Amerike dhe vende te tjera.

Autori i fotografive ishte familjari i tij, fotografi i degjuar Dimitri Evangelou/Dhimiter Vangjeli, per te cilin kam shkrojtur vite me pare.

*****

Petroja vdiq ne vitin 1933. Ai u varros ne oborri i kishes. Prane tij, disa vite me vone, u varros edhe vellai i tij, Vasili qe kishte qene gjithashtu nje kontribues i rendesishem.

Kisha pati jete te shkurter. “Revolucionaret Ateiste” e shkateruan ate bashke me varret e dy vllezerve. Gjyshi im, Mihail shkoi dhe nxori eshtrat e te pareve te tij dhe i shpernguli ato ne Korce. Ishte nje dite e ftohte dhe me shi e vitit 1967. 

Nje histori e hidhur dhe melankolike e perseritur shume e shume here …

Dy fjale permbyllese

Sot, jetojme ne nje realitet komplet tjeter. Njerzit nuk interesohen per histori te dokumentuar. Bile, shpesh e konsiderojne ate si armike.

Personalisht, edhe pse historia e te pareve te mi mbetet nje grimce shume e vogel ne pejsazhin ballkanik, do te lumturohesha ne se dikush do te kishte ndonje informacion rreth “Εφημερίδος της Koλωνiας”/“Gazeta e Kolonjes”.