Roma, Kostantinopolis, Bizanti dhe Epiri ne hartat romake

Nga hartat e Botes Greko-Romake tek harta e Sulltanit qe shkateroi Bizantin.

Dijetari shumedimensional grek Ptolemeos/Πτολεμαῖος, (100-170), konsiderohet ‘Babai i Gjeografise’. Punimi i tij me titull ‘Hyrje ne Gjeografi/Γεωγραφικὴ Ὑφήγησις’ eshte guri themeltar i Gjeografise Moderne. Nuk dihet me siguri ne se ai krijioi harta grafike dhe deri me sot nuk eshte zbuluar ndonje harte origjinale e Ptolemit. Por, me te ‘Dhenat Ptolemaike’ jane ndertuar shume e shume harta. Nje e tille, e krijuar rreth 1400 pas vdekjes se tij, tregohet me poshte.

Nje harte e krijuar me te dhenat e Ptolemit shume shekuj pas vdekjes se tij.

Natyrisht qe studjuesit romake i perdoren materialet e Ptolemit dhe i pasuruan ato. Por edhe nga ato punime ka mbijetuar pako gje. Me se shumti kane mbijetuar kopje te kopjeve …

Njera prej ketyre punimeve quhet 'Harta e Peutinger'. Ajo eshte prodhuar ne Gjermani rreth vitit 1200 bazuar ne nje harte te vjeter romake, mbase te shekullit te peste. Per rendesine e saj, ajo mbrohet nga UNESCO dhe konsiderohet si nje arritje e njerezimit. Harta shfaqet ne vazhdim.

Kliko mbi harte per ta zmadhuar ate.

Pavaresisht pasaktesive, ajo mbetet e vetmja harte qe i ka shpetuar kohes dhe nje burrim unikal informacioni qe tregon se si e konceptonin Boten njerzit e Mesjetes se Hereshme. Objektivi kryesor i hartes ne fjale ishte prezantimi i rrjetit rrugor, (Tokesor dhe detar), ne Boten Antrike. Eshte mbreselenes fakti qe romaket e asaj kohe kishin njohuri per vende te largeta si psh Sri Lanka ...

Por mbi te gjithe dhe gjithcka qendronte Roma. Te gjitha rruget fillonin dhe mbaronin ne Kryeqendren e Perandorise !

Me poshte tregohet Perandori Romak, Zoti i Botes.

Te gjitha rruget te cojne ne Rome - thote nje shprehje e vjeter.

Pervec kryeqendres te Perandorise Romake, ne harte paraqiten edhe dy qendra te njohura: Kostantinopolis dhe Antioch/Ἀντιόχεια.

Konstatinopolis dhe Bizantis ne harten romake te shekullit te peste.

Qyteti Antiochia/Ἀντιόχεια - Sot Antalya ne Turqi. Themeluar ne vitin 300 PEK nga Seleucus Nicator per nder te te jatit te tij Antiochus.

Keto tre qytete, (Roma, Kostantinopolis, Antioc), ishin qytetet kryesore te Botes Greko-Romake dhe qendra te rendesishme te asaj kohe.

Epirit i Ri ne harten romake te rrjetit rrugor

Ne harten Peutinger shfaqet edhe "Iepirum Novum/Epiri i Ri" i cili shtrihet midis provincave te Dalmacice dhe Maqedonise. Disa nga qytetet e Epirit te dikurshem vazhdojne te egzistojne edhe sot e kesaj dite. Emertimet e tyre jane shume te peraferta me ato greko-romake te lashtesise; Dyrratzo - Durres, Apollonia, Aulona - Vlora, Phenice - Finiq.

Provinca e Epirit te Ri ne harten romake

Nje paralelizem historik - Sulltan Mehmed II dhe harta italiane

Per dhjetra shekuj, hartat kishin mbetur pothuajse te pandryshuara. Pak a shume, ato kishin ngrire ne kohe. Zhvillimet e reja, ekspansioni i europianeve dhe otomaneve, krijuan nevojen e hartave me informative dhe me te sakta. Ne kete kendveshtrim, ato u kthyen ne sekrete shteterore. Ne vazhdim shfaqet nje fragment nga nje harte e viteve 1450 e cila mendohet te kete qene ne zoterim te Sulltanit Mehmed i Dyte, i mbiquajturi 'Pushtuesi'. Ne moshen 21 vjecare ai pushtoi kryeqendren e bizantitKonstatinopolis dhe i dha fund Perandorise Bizantine qe kishte egzistuar per dhjetra shekuj.

Harta italiane e Sulltan Mehmed II

Ne harte tregohen qytezat/qytetet/fortesat kryesore ballkanike. Kryqi dhe gjysem-hena qe qendronte mbi ndertesat tregonte se kush i zoteronte ato ne ate moment. Te krishteret apo myslymanet.

Duke u rikthyer tek 'Harta Peutingerina'; ajo ri-deshmon disa fakte te pakundeshtueshme historiko-shkencore.

• Qyteterimi Helen/Grek ka lene gjurme monumentale ne Historine Boterore. Kete e vertetojne dhe hartat e para

• Provinca e Epirit ka qene historikisht e lokalizuar ne jug te lumit Genesis/Shkumbin

• Provinca e Ilirise ka qene e lokalizuar shume me ne veri te lumit Genesis/Shkumbin dhe ajo ishte shkrire ne shekullin e peste

• Emertimi Bizant dhe Kostantinopolis jane emertime qe kane egzistuar paralelisht qe ne zanafillen e tyre dhe jane terma te perdorur per me shume se 1500 vite

Lindja dhe zhvillimi i shteteve nacionale, njekohesisht dhe nacionalizmit ekstrem, ka cuar ne ‘Luften e bojaxhinjve’ te cilet ngjyrosin hartat me bojrat respektive duke krijuar shtete dhe perandori imagjinare. 

Rrjedhimisht, ne kete ‘Beteje Hartash’ krijuesit me interesante jane fallsifikatoret me objektiva te kamufluara, ose kokeboshet …

Fshirja e 'Greqizmez' ne Shqiperi dhe shkenca gjenetike.

Testet e ADN-se vertetojne vazhdimesine mijeravjecare te etnicitetit grek ne Shqiperi.

Studjuesit kane diskutuar per nje kohe te gjate rreth raporteve qe egzistojne midis etnicitetit dhe nacionalitetit. Shpesh, ky debat eshte nxehur dhe ka krijuar probleme madhore, bile edhe konflikte ushtarake.

Personalisht, mendoj se te dy konceptet jane kategori fluide qe kane ndryshuar gjate rrjedhes se kohes. Nacionaliteti, duke patur ne dore fuqine shteterore, ka modifikuar dhe krijuar etnicitete te reja qe jane kthyer armike te etniciteteve fillestare. Do te thesha se, pak a shume, ky proces gjeneron situaten qe mund te pershkruhet me thenien: Vellezer jemi, shoke s'jemi !

Shoqerite me largpamese e kane trajtuar raportin etnicitet-nacionalitet nga pozicione progresive. Ato kane toleruar bashke-egzistencen e etniciteteve te ndryshme si pjese perberese te nje nacionaliteti specifik. Ky perafrim ka ndikuar pozitivisht ne zhvillimin e metejshem te shteteve nacionale.

Shembuj konkrete: Zvicra, Britania e Madhe, etj.

Ne kete shkrim do te perqendrohem shkurtimisht tek tendenca e Nacionalizmi Shqiptar per zhdukjen e 'Greqizmes' ne Shqiperi dhe zevendesimin e saj me 'Ilirizmen'. Perfaqsues ekstreme te 'Shqiptarizmes' kane ngritur teori qe mohojne egzistencen e grekeve dhe gjuhes greke. Sipas tyre, greket e lashte ishin ilire ...

Zanafilla shkencore e 'Ilirizmes'

Ishte politikani/historiani/gjuhetari gjerman Johann Georg von Hahn qe ne mesin e shekullit te 19-te, hodhi idene akademike te lidhjes te shqiptareve me iliret. Studjuesit e kohes e priten me interes kendveshtrimin e Hahn. Por ishin italianet ata qe e kthyen kete hipoteze ne nje 'Fakt' historik. Perpjekjet e tyre ne kete drejtim filluan menjehere pas krijimit te shtetit te centralizuar italian ne vitin 1861. Nje plan i mire-kalkuluar, i shoqeruar me investime te konsiderueshme strategike, mori forme konkrete me ngjitjen ne pushtet te Partise Fashiste ne vitin 1922.

Benito Musolini - Nacionalisti me i madh shqiptar qe historia ka njohur deri me sot

Ducja krijoi nje departament te vecante per krijimin dhe manipulimin e Nacionalizmit Shqiptar. Jo se udheheqesi i fashisteve italiane ishte dashamires i shqiptareve, apo arberesheve. Ai burgosi dhe eleminoi shume te tille kur ata i krijuan shqetesime.

Musolini imagjinonte krijimin e 'Romes se Re'. Nje nga hapat e pare ne kete projekt ishte marrja nen kontroll e bregdetit lindor te Adriatikut. Ky det duhej te kthehej ne nje liqen italian si nje here e nje kohe kur Romen e udhehiqte Cezari i Madh ...

Ne kete pike atij i duhej krijimi i 'Shqiperise se Madhe'. Natyrisht, nje province nen kontrollin e Romes. Me poshte tregohen ushtrimet e manifetimit te mbajtura ne Tirane nen kujdesin e instruktoreve italiane. Parrulla kryersore: "vogliamo la grande albania / duam shqiprin e madhe".

Ndersa ajo shoqeruese paraqit Ducen disa muaj me vone duke inspektuar trupat shqiptare ne frontin italo-grek. Nen komanden e tij, 'Iliret' do e ishin pararoja e ushtrise 'Romake' dhe do te largonin njehere e pergjithmone greket e arrdhur ne Iliri ...

Le te kthehemi tek ana historike e parrulles "vogliamo la grande albania".

Nje nga personat me te rendesishem te ketij projekti ishte arkeologu Luigi Maria Ugolini. Detyra e tij ishte te 'Provonte' qe romaket, paraardhesit e italianeve, dhe iliret, paraardhesit e shqiptareve, kishin te njejten origjine. Zanafilla e saj ishte ne Trojen e lashte. Enea i famshem kishte kaluar ne Butrint. Kishte qendruar aty perkohesisht dhe kishte ndertuar qytetin ne fjale. Me pas, ai ishte shperngulur perfundimisht ne Rome ku kishte themeluar ate qe do te behej kryeqendra e Perandorise Romake.

Fotoja ne vazhdim tregon arkeologun e njohur te ulur ne shkallet e amfitheatrit te Butrintit.

Luigi Ugolini ne shkallet e amfitheatrit te Butrintit. Ai eshte ulur ne rreshtin e pare. Viti 1928.

Ugolini, nje fashist i dedikuar, nje VIP i propagandes se kohes, pershendeste me stilin fashist punetoret e germimeve perpara se ata te fillonin pune. Misioni i tij ne Shqiperi ishte rilindja e vllazerise romako-ilire. Luigi duhej te 'Provonte' qe iliret ishin vendallinj, ndersa greket ishin te arrdhur. Kete ide ai u perpoq ta realizonte nepermjet germimeve selektive te cilat i interpretonte bazuar ne direktivat e percaktuara ne zyrat e Partise Fashiste ne Rome. Gjate ekspeditave te tij, shume objekte u derguan ne Itali per tu mos u rikthyer ne vendin ku u gjeten. Arti antik, kryesisht ai grek, paguhej me 'Flori ne dore'. Sklupturat mijeravjecare perfunduan ne koleksionet private te parise dhe funksionareve qeveritare.

Ne shkrimet e tij Ugolini nuk shpjegoi se si ishte e mundur qe disa 'Emigrante kalimtare' ndertuan objekte kulti, institucione edukative dhe amfiteatro ne skenat e te cileve luheshin kryeveprat e Helenizmit. Apo perse vendallinjte ilire kishin toleruar per shekuj kete ekspansion gjeografik, kulturor, fetar dhe propogandistik te 'Arrdhacakeve' ?

Permeteper, ai nuk shpjegoi se perse 'Trojanet' shkruanin greqisht dhe iliret mbushnin shkallet per te degjuar pjese teatrale ne nje gjuhe qe nuk e kuptonin ...

Pavaresisht kesaj heshtjeje, Ugolini kishte disa standarte shkencore qe binin ne kundeshtim me udhezimet politike. Dhe per kete ai duhet vleresuar.

Ugolini nuk e mohoi origjinen helenike te civilizimit qe dikur kishte lulezuar ne bregdetin lindor te Adriatikut, ne hapesirat ku ishte krijuar shteti Shqiptar. Ne librin e tij "L'Antica Albania / Albania Antike", te botuar ne vitin 1928, ai shkruan se greket e lashte kishin themeluar shume vendbanime/qytete jo vetem ne jug te Shqiperise, por edhe ne ate qendrore.

"Përveç Apolonisë dhe Durrësit-s, tashmë të përmendur, ekzistonte edhe një qytet grek i quajtur Amantia (Ku tani ndodhet fshati Plloca); Acrolyssos (I cili - sipas Diodorus Siculus - u themelua nga një koloni e Sirakuzanëve dhe korrespondon me Alessio-n e sotëm); Byllis (sot Gradista); Avlona (Vlorë); Oricum (Pasha Liman); Chimarra (Himara); Panormus (Porto Palermo); Buthrotum (Butrint); Feniki (Finiqi); dhe porti i Onchesmus, sot Santi Quaranta. Pamja e ketij qyteti nëpërmjet harqeve që janë duke rënë të kishës me të njëjtin emër është jashtëzakonisht piktoreske, sepse në të majtë mund të shihni Korfuzin dhe në horizont, pothuajse në mes të një harku, shfaqen ishujt e Fanarit."

Fragment nga libri me titull L'Antica Albania ku listohen Città greche/Qytetet greke ne Shqiperi

Qe nga koha e germimeve selektive te Ugolinit kane kaluar pothuajse 100 vjet. Shume gjera jane venitur, harruar apo zhdukur pergjithmone. Por debati mbi egzistencen e 'Greqizmes' ne Shqiperi nuk eshte ulur aspak. Perkundrazi, eshte ndezur akoma edhe me shume. Ngaterimi dhe perzjerja e qellimshme e etnicitetit me nacionalitetin eshte bere nje fenomen i zakonshem. Objektivi final: Mohimi i rolit deciziv qe ka luajtur 'Greqizma' ne krijimin e nacionalitetit modern shqiptar dhe zhdukja perfundimtare e 'Greqizmes'.

Ne kete debat une po sjell dicka personale; rezultatet e disa testeve ADN-je. Si puna ime, keto teste i kane kryer miliona njeres ne Ballkan. Askush nuk i ka shtyre ata te deklarojne dicka kunder deshires se tyre. As per perkatesine etnike, as per gjuhet qe flasin, as per te dhenat familjare, as ...

Midis disa kompanive testimi te cilat une kam perdorur, zgjodha faqen e '23andMe' sepse ajo jep disa detaje me shume ne krahasim me faqet e ngjashme.

Rezultatet tregojne se une kam lidhje gjenetike me persona kryesisht nga zona e Korces,

"Nje rajon i njohur per pasurine gjuhesore dhe diversitetin kulturor, duke reflektuar keshtu shekuj te influences greke, arumune dhe otomane. Shume njeres ne kete grup gjenetik deshmojne se flasin toskerisht, greqisht, ose aromanian ..."

Jo ndonje surprize e madhe. Thjesht nje vertetim shkencor i atyre gjerave qe kam degjuar dhe mesuar gjate jetes time.

Natyrisht, ka miliona njeres qe ndajne kompozim gjenetik te ngjashem me timin. Kjo nuk do te thote se ata i perkasin te njejtit etnicitet apo nacionalitet. Bie fjala, i njejti test thote se midis kusherinjve te mij meshkuj gjenden persona qe i takojne dy grupeve gjenetike shume prezente ne Europen Lindore/Qendrore, [Haplogroups R-YP417 dhe I-CTS5966]. Dikush thote se eshte polak, tjetri rus apo ukrainas. Apo dicka tjeter ...

Ajo ku une insistoj eshte se te paret e mi ishin pjestare te etnicitetit grek dhe e konsideronin veten greke. Ata flisnin greqisht, ishin besimtare te devotshem orthodokse, studjonin ne shkollat greke, lexonin veprat me famoze te Helenizmit, martoheshin dhe martonin femijet e tyre me greke kudo qe ndodheshin neper Bote, dhe ju 'Qante zemra' per Greqine.

Sa mbrapa ne kohe shkon lidhja e te pareve te mi me 'Greqizmen' ?

Kete une nuk mund ta them.

Por di te them qe Etniciteti permbledh menyren e te menduarit; gjuhet e folura ne familje, traditat kulturore, besimin fetar, e shume e shume gjera te tjera.

Dhe keto nuk mesohen brenda nates ! As me udhezimet e Patriarkanes te Stambollit, apo me ndonje ferman Sulltani - sic pretendon dikush.

Si perfundim, 'Greqizma' ka qene prezente ne territoret e Shqiperise moderne qe ne antikitet.

Keshtu shkruan Ugolini; ai qe politikisht u perpoq ta tjetersonte te verteten, por nga ana profesionale nuk mundi ta bente.

Keshtu thone edhe epruvetat e shkences.

Dikush tjeter, qofte dhe i afermi im, ka mendim ndryshe.

E drejta e tij dhe une e respektoj ate !

Fan Noli, Anastasios Janullatos dhe Orthodhoksia Shqiptare

Vlerat e drejtuesve shpirterore gjykohen nga veprat qe ata lane mbas. Dhe ne kete kendveshtrim, Anastasios Janullatos ishte dhe mbetet Triumfator, pavaresisht se dikujt kjo nuk i pelqen !

Largimi i Hiresise se Tij, Kryepeshkopit Anastasios nga kjo jete eshte nje humbje e madhe per besimtaret shqiptare, dhe Orthodhoksine Boterore.

Ne te njejten kohe ngre pyetjen: Si do te ndikoje mungesa e tij ne Orthodhoksine Shqiptare ? A do te egzistoje ajo, apo do te zhduket perfundimisht ?

Eshte per te ardhur keq qe, ne keto dite reflektimi, perfaqsuesit e Orthodhoksise Shqiptare, historiane, politikane, etj, heshtin perpara nje manipulimi te shemtuar qe pretendon se ishte Fan Noli ai qe krijoi Kishen e Pavarur Shqiptare ne Amerike, dhe me vone ne Shqiperi. 

Ky eshte nje ofendim historik dhe perafrim qesharak. 

Ai qe ngriti ngriti Kishen Autoqefale Shqiptare ishte Anastasios Janullatos, dhe pike. E kam fjalen per Autoqefaline e vertete. Gjithe teorite e tjera jane te pavlefshme. Perfshi dhe variantin e ‘Kishes Noliane’. Historia tregon se qe pas vitit 1929, Kisha Orthodhokse filloi te tretej duke mberritur ne frymemarjen e fundit. U desh nderhyrja e Zotit qe nepermjet Anastasios, te derguarit te Tij, ta ringjallte ate ne vitin 1991. 

Fan Noli ishte nje ateist qe mund te behej perfaqsues i c’do lloj feje. Mjafton te paguhej dhe permbushte egoizmin e tij. Ai kishte te bente shume pak me Orthodhoksine. Me sakte, ishte nje armik i saj. 

Nje shembull konkret i antiorthodhoksise dhe mungeses se karakterit te Nolit jepet ne nje shkim te dates 14 Mars 1938 i botuar ne gazeten “The Boston Globe”. 

Artikulli mban titullin “Paqja u arrit nga Princesat” me nentitull “Mbreti Zog dhe Bishopi i Bostonit pajtohen”. Disa fragmente te shkrimit paraqiten me poshte. 

Shkrimi kryesisht i referohet nje meshe qe Noli kishte mbajtur per tre motrat e Ahmet Zogut qe kishin shkuar per vizite ne Amerike. Autori jep nje pershkrim shumengjyresh te ngjarjes ne fjale, ambjentit te kishes, veshjes se Nolit, lutjeve te mbajtura prej tij, etj.

E para gje qe te terheq vemendjen eshte zbukurimi i kishes. Noli kishte zbukuruar ambjentet e saj me simbole/ikona Katolike te cilat autori i reportazhit i pershkruan si “Blessed Virgin”(Virgjeresha e Bekuar), “Our Lady of Lourdes”, (Zonja Jone e Luerdes - Luerdes eshte nje qytet ne France) , “Our Lady of Victories”, (Zonja Jone e Fitores - Nje dedikim i besimtareve katolike kunder armiqve te tyre). Midis shenjtoreve te tjere shfaqej “St Anthony of Padua”, (Shen Antoni i Padoves, nje prift franceskan me origjine nga Portugalia).

Permetej, ne predikim Bishop Noli e prezanton kishen e tij si “Albanian Orthodox Catholic Church”.

Ne rreshtat e gazetes shprehet qartazi qe ne kishen e Shen Gjergjit ne Boston, Orthodhoksia shekullore ishte zevendesuar me ate 'Noliane'.

Surprizat vazhduan dhe ne fushen politike. Gjate meshes, Bishop Noli bekoi Mbretin Zog dhe ftoi pjesemaresit ne ceremoni te luteshin per mireqenien e tij. Pa dyshim, ketu kemi te bejme me nje rast te paster koruptivo-politiko-ekonomik. 

I ashtuquajturi 'Revolucioni i Qershorit', qe shembellente me idete bolshevike te Nolit, synonte eleminimin e Zogut. Si kunderpergjigje, ky i fundit e denoi Priftin-Politikan me vdekje ne mungese. Kjo nuk e pengoi Mbretin e veteshpallur te Shqiperise qe 14 vite me vone ta falte armikun e tij te dikurshem dhe ti afronte atij nje pension te konsiderueshem. Ne realitetin e ri Boteror, perpara Luftes se Dyte, Zogu po perpiqej te krijonte lidhje ne Amerike dhe ne kete drejtim Noli ishte personi me i dobishem. Dhe Noli nuk e la shansin ti shkonte huq. Ai perdori gjithe talentin e tij per te paraqitur Zogun si simbolin e unitetit shqiptar. Ne fushen fetare, Bishopi kishte bere te gjitha perpjekjet per tjetersimin e Orthodhoksise tradicionale dhe paraqitur ate si Katolike. Katolicizimi i Orthodhoksise ishte nje dhurate me rastin e marteses se Zogut me Gerardinan qe do te ndodhte nje muaj me vone, Prill 1938.

Koha tregoi se Fan Noli do te merrte pension edhe nga Enver Hoxha. Bile do te pranonte nga distanca edhe nje pozicion nderi ne regjimin e eger, ateist dhe anti-fetar te Tiranes. Dhespoti Noli nuk nguroi te shkruante dhe nje vjershe lavderuese ...

Nuk ka diskutim, Fan Noli ishte nje njeri i inteligjences superiore. Nje shkrimtar dhe shqiperues qe vuri standarte te larta ne letersi. Ne te njejten kohe, ai ishte nje aktor i talentuar me mungese te theksuar karakteri. 

Ne anen fetare, ai arriti te ndertonte nje lloj kishe-koperative ku kryetari bente si te donte dhe e nxirrte institucionin ne pazaret e kohes pa me te voglin problem. Per hir te se vertetes, ‘Kisha Noliane’ ishte nje degezim i nje kishe ruse ne Amerike e cila edhe per vete ishte nje zgjatim i larget i Kishes Orthodhokse Ruse. 

E vetequajtura ‘Kisha Orthodhokse Shqiptare e Amerikes’, apo me fjale te tjera 'Kisha Noliane', nuk kishte dhe nuk ka lidhje te drejtperdrejte me Patriarkanen e Konstantinopolit/Stambollit, qendren e shume kishave te rendesishme orthodhokse.

Sa per nacionalistet ekstermiste shqiptare, dhe ata historiane apo politikane qe bejne sikur nuk kuptojne, Noli ishte nje “Bishop pa Atdhe”. Keshtu e konsideronin bashkekohesit e tij. Ai asnjehere nuk u be ligjerisht shtetas shqiptar. Qartazi, Noli nuk deshironte te merrte nje shtetesi te tille. Arsyen e dinte vetem ai ...

Permeteper, bashkepuntoret e tij e akuzuan per hajdut te fondeve te organizatave/shoqatave ku bente pjese apo drejtonte. 

Duke shmangur debatet e gjata, pyes:

Perse Fan Noli nuk kerkoi te varrosej ne Shqiperi ?

Mos valle e kishte mbyllur ‘Kapitullin Shqiperia dhe shqiptaret’ njehere e pergjithmone ?

Nga ana tjeter, greku Anastasios vendosi te behej shqiptar dhe te jetonte mes shqiptareve si i gjalle, si i vdekur ...

Ju takon ndjekesve dhe admiruesve te tij te mbrojne dhe pasurojne traditen orthodhokse per te cilen Hiresia e Tij Anastasios punoi aq shume.