Nacionaliteti dhe ADN-ja.

A lidhet origjina gjenetike me vete-deklarimin etnik ?

Nacionaliteti ka shume pak te beje me ADN-ne. Ai eshte nje koncept i paqarte dhe fluid qe shpesh perplas me njeri-tjetrin persona qe jane gjenetikisht te njejte. 

Historia e krijimit te shteteve moderne Europiane/Ballkanike ka treguar me se miri kete gje. 

Perse ka ndodhur kjo ?

Ka shume arsye dhe secili ka mendimin e tij ne kete drejtim.

Duke thjeshtesuar pergjigjen, mendoj se kjo ka ndodhur sepse njeriu formon ADN-ne e tij shpirterore e cila ne momente vendimtare nuk do t’ja dije per ngjashmerine gjenetike. 

C’fare futet ne ADN-ne shpirterore ? 

Per te dhene nje pergjigje qe perputhet me temen e ketij shkrimi do perqendrohem tek te paret e mi.

Per shume e shume vite, Kristianizmi/Orthodhoksia ishte elementi thelbesor i ADN-se se tyre shpirterore. Traditat kulturore, zakonet familjare, ishin te dytat. E treta ishte gjuha. Kete e them me bindje sepse te paret e mi dinin me shume se nje gjuhe. Pak a shume, elementet e permendur me siper jane pjese perberese te asaj qe quhet 'Etnicitet', por ne kete rast nje 'Etnicitet multigjuhesor'.

Qe nga kohe qe s’mbaheshin mend, te paret e mi kishin jetuar nen Perandorine Bizantine dhe ate Otomane ku njerezit nuk e kishin fare idene e nacionalitetit. 

Kur u vune perballe dilemes ne cilin shtet deshironin te benin pjese, ata zgjodhen Greqine. Vete sistemi i klasifikimit/regjistrimit Otoman i kishte konsideruar ata Greke. Gjuha qe ata edukonin femijet e tyre, shkembenin letra, benin biznes, etj, ishte Greqishtja. Ikonat, materialet fetare, biblat, lutjet ne kishat e tyre ata i kishin mbajtur ne Greqisht. 

Perse duhej ti bashkoheshin ata shtetit Shqiptar ? 

Per nacionalizem, kur ky i fundit nuk egzistonte ? 

Apo sepse flisnin Shqip ?

Per ta bere me te qarte mendimin tim, po prezantoj nje harte ku tregohet shperndarja gjeografike e deges gjenetike te mamase time. Duket qarte se kemi te bejme me femra qe sot ju perkasin nacionaliteteve te ndryshme pavaresisht zanafilles se njejte gjenetike qe shkenca thote se eshte diku ne Cekine/Sllovakine e sotme. Qe aty ajo eshte ‘Degezuar’ rreth 2500 vite me pare. Rasti i mamase time eshte 'Ballona' e bardhe.

Nuk mund te them se kur para-ardheset e mamase time u vendosen ne Ballkan. Ajo qe mund te them me siguri te plote eshte se ne nje moment historik disa prej tyre u ‘Grekezuan’. Me fjale te tjera, ADN-ja e tyre shpirterore u be Greko-Orthodhoksia.

Dy ‘Kusherira’ egzaktesisht te njejta gjenetikisht qe jetojne ne Greqi vete-identifikohen Greke dhe insistojne se kane qene Greke brez pas brezi. 

Nje tjeter, qe jeton ne Bullgari, vete-identifikohet Bullgare. Ajo thote se ne familjen e saj tregohej se te paret e saj ishin larguar gjate kohes se Ali Pashe Tepelenes dhe vendosur diku ku sot eshte Bullgaria bashkekohore. 

Dhe ku e di ti qe paraardhesit e tu vete-deklaroheshin Greke ? - do te pyese dikush. 

Me poshte, paraqitet nje telegram drejtuar Konferences se Paqes ne Paris, 1919, ku disa persona nga zonat e Korces kerkojne bashkimin me Greqine. 

Mbiemrat e nenvizuar me te verdhe jane: Asteriadis, Adamidis, Keleshis, te cilet ishin te lidhur me njeri-tjetrin dhe te aferm te familjes se mamase time.

Njeri apo tjetri, do te thote se ata e benin kete per te fituar te mira materiale. Mbase. Por kjo nuk e ndryshon faktin qe ata vete-deklaroheshin Greke ne Amerike ku nuk kishin ndonje interes ekonomik, apo i detyronte dikush. 

Shume te tjere vete-deklaroheshin Shqiptare dhe dergonin telegrame ku kerkohej qe zonat ne fjale ti bashkoheshin Shqiperise. E benin kete gje per interesa ekonomike ?

Sot, disa nga pasardhesit e tyre qe dikur vete-deklaroheshin Greke e vete-deklarojne veten Shqiptare. Eshte e drejta e tyre dhe une e respektoj plotesisht, ashtu sic kerkoj te respektohet edhe e drejta e atyre qe vete-deklarohen Greke ne Shqiperi. 

Konkluzion. 

DNA eshte nje e dhene shkencore qe, pervec te tjerave, tregon prezencen e nje personi ne nje vend te caktuar. Por ajo nuk tregon mendimet dhe boten shpirterore te eshtrave te njerezve. Per kete ndihmojne te dhenat familjare, historite e te pareve tane. 

Ne kete prizem, ne se te paret e mi vete-deklaroheshin Greke, nuk kam asnje arsye te mos deklarohem dhe une i tille. 

Emri dhe mbiemri Prodan

Kush e solli ate ne leksikun e gjuhes Shqipe ?

Shekuj me pare, egzistonte nje zakon pagan. Kur nje gruaje i vdiste femija e pare, femija qe do te lindte ne vazhdim i merrej menjehere pas lindjes dhe i jepej nje gruaje qe dihej qe nuk i kishin vdekur femijet. ‘Nena e perkoheshme’ do ta ushqente beben me qumeshtin e saj dhe do t’ja ri-kthente nenes biologjike pas nje periudhe kohore.

Ne qofte se femija do te mbijentonte mbas kesaj procedure ‘Magjike’ ai quhej ‘I shitur’. Me sakte: ‘Prodan’ ose ‘Pulimenos’ - respektivisht ne grupet sllavikfolese dhe grekofolese. Them me sakte sepse ne popullatat shqipfolese kjo tradite nuk ka egzistuar. Ndersa ne Greket, mbiemri ‘Pulimenos’, (Dhe forma te ngjashme), eshte relativisht i perhapur. Te njejten gje mund te themi per Bullgaret, Kroatet, Rumunet, Serbet, etj, ku varianti ‘Prodan’, (Dhe forma te ngjashme), eshte po ashtu relativisht i perhapur. 

Le te kthehemi tek ‘Genjeshtra’ e vjeter. 

Mendjet e thjeshta te asaj kohe mendonin se ne kete forme do te mashtronin shpirtrat e keqij duke krijuar idene se femija ishte ‘Shitur’ tek dikush qe Zoti e donte/mbronte. Si rezultat vdekja nuk do ti afrohej femijes sepse ai i ishte ‘Taksur’ Perendise !

Egzistojne disa shkrime te Mesjetes se Vone qe pershkruajne rritet e lidhura me “Shitjen’ e bebeve. Ato nuk ishin egzaktesisht te njejta, por ideja thelbesore ishte shpetimi i femijes nga vdekja. Thjesht, kishim te benim me dashuri njerezore qe kerkonte mbrojtje diku …

Ngrihet pyetja: Ku kishte lindur kjo tradite ?

Ne mesin e popullatave sllavikfolese apo atyre greqishtfolese ?

Pergjigjia vjen jo nga Ballkani, por nga Italia. Ne Jugun e Italise dhe sidomos ne Sicili mbiemri ‘Polimeni’ eshte prezent edhe sot e kesaj dite. Ne keto zona, prezenca e kultures dhe traditave Greke ka nje histori mijravjecare. Ndersa, kultura Sllave apo Vllahe nuk ka lene fare gjurme. Eshte e tepert te ndalem ne kete teme.

Nje Website e specializuar ne kerkime familiare prezanton gjetjet e saj mbi mbiemrin ‘Polimeni’ dhe shpjegon mundesite e origjines se emrit/mbiemrit. Aty thuhet se “Polimeni’ eshte i perhapur ne Itali, Amerike dhe Argjentine. 

Si konkluzion; kur popullatat vijne ne kontakt me njera-tjetren ato perzjene dhe modifikojne traditat dhe besimet e tyre. Ne kete proces, ato perkthejne dhe emrat apo mbiemrat. 

Ne se dikush me pyet nga arriti mbiemri ‘Polimeni’ ne Argjentine, une do te themi nga Italia. 

Dhe ne se me pyet si erdhi mbiemri ‘Prodani’ ne Ballkan, une do te them nga Jugu ne Veri. Thjesht u perkthye ne nje gjuhe tjeter. Pra zakonet e botes Greke u pershtaten me ato te popullatave te tjera. 

Dikush tjeter mund te kete mendim ndryshe …

Origjina e emrit / mbiemrit Prodan

Mbrapa nje emri, apo mbiemri, fshihet nje copez historie, ose historira te tera …

Edhe mbas mbiemrit tim, Prodani, qendron nje histori. Ajo ka te beje me fshatin Prodan, te rrethit Kolonje.

Te paret e mi u larguan nga fshati ne fillim te Shekullit XX-te. Mbase ne vitin 1904. Ata u vendosen aty prane ne Erseke qe ne ate kohe ishte nje qyteze fare e vogel dhe gjysme e rrenuar. Pak e nga pak, ata u thirren me emrin e fashatit te origjines. Mbiemri familjar nga Nikolaidis/Haxhinikola u ndryshua ne Prodani.

Atehere, ku e ka origjinen ky emer ? - do te pyese dikush.

Ne kete postim do te filloj nga varianti qe une e konsideroj si me te mundeshmin. Ne postimet gjate diteve ne vazhdim do te jap mendime rreth mundesive te tjera.

Si shume emra te tjere ne territorin e Shqiperise se sotme edhe emri Prodan lidhet me arrdhjen e Bullgaro-Sllaveve ne Ballkanin Jug-Perendimor. (Shenim: Toponimi Prodan gjendent ne Austri, Gjermani, etj). Ne nje moment historik keto popullata filluan te perqafonin Krishterimin. Kjo periudhe pasqyrohet edhe ne toponimet disa prej te cilave morren karakter Fetaro-Kristian. I tille eshte dhe rasti i emrit Prodan qe ne terminologjine kishtare Bullgare ka kuptimin “I taksur ne nje institucion fetar”, ka shume te ngjare ne nje manastir. Keto vendbanime/fshatra te vogla nuk paguanin taksa ne autoritetet lokale por ne Kisha dhe organet e saj. Natyrisht qe banoret e ketyre fshatrave ishin besimtare te devotshem.

Ka patur disa ngujime/vendbanime/fshatra te emeruara Prodan. Nje harte e shekullit te XVII tregon nje vendbanim malor te quajtur "Prodani" prane qendrave te njohura historike(1). Nuk e di sa te tille ka patur ne territorin Shqiptar.

C'fare dime me siguri eshte se sot ne kemi te dhena per dy fshatra Prodan. Nuk eshte fare cudi qe ato te jene themeluar nga njerez qe i perkisnin popullatave te njejta/te ngjashme. Aty ku vendoseshin, ata imitonin ate c’ka linin mbrapa, perfshi dhe emrat e vendbanimeve.

Materiali i meposhtem tregon fshatrat Prodan dhe Borove te lokalizuara prane njeri-tjetrit. Nje eshte rasti i Kolonjes, qe vazhdon te egzistoje. Tjetri, ai i Elbasanit qe eshte zhdukur.

C'fare ndodhi me banoret e tij ?

Veshtire te thuhet.

Ne kete pike na ndihmojne te dhenat Franceze te shekullit te XIX. Ne censusin e vitit 1872 shfaqet nje burre i quajtur Mathurin Mogne me banim ne La Chèze, Côtes-d'Armor, Bretagne, France. Ai kishte lindur rreth vitit 1807 ne Prodan, Qarku i Elbasanit, Albanie/Shqiperi.

Nuk e di se c’fare e shtyu ate deri ne Perendim te Frances. Ajo qe une mund te them me siguri eshte qe “Mogne” ne Ferngjisht do te thote “Murg”. Ose me sakte: Nje mashkull qe jeton ne nje manastir, larg kontaktit me pjesen tjeter te shoqerise.

Ne te dhena te ngjashme Franceze deshmohet se ne rajonin Côtes-d'Armor jetonin disa persona te lindur ne Prodanin prane Elbasanit.

Duke pare mbiemrat e tyre them se ata vazhdojne te kene nuanca Sllavike. Per shembull Muric dhe Lozahic.

Gjithashtu, haset dhe mbiemri Ballee qe une mendoj se ne Shqip eshte Balli dhe tregon nje person nga ish-fshati Ballenje qe dikur gjendej prane Prodanit te Elbasanit, (Shiko harten e mesiperme).

Duhet permendur se “Prodanasit” e dikurshem u Katolicizuan dhe u bene pjese e jetes Franceze. Per ta ka rekorde kishtare dhe civile si pagezime, martesa, etj.

Konkluzion; Eshte e pamundur te kuptosh me saktesi se c'fare ka ndodhur shekuj me pare kur Bullgaro-Sllavet vershuan masivisht ne Ballkanin Jug-Perendimor. Por, nje gje eshte e qarte; Njerzit kane levizur, jane perzjere me njeri-tjetrin, kane shkembyer tradita dhe kultura, kane influencuar ne besimet fetare respektive.

Ne kete prizem mendoj se fshtrat e emertuara “Prodan” ishin te lidhura drejt-persedrejti me perhapjen e besimit Kristiano-Orthodoks ne territoret ku sot eshte formuar shteti modern Shqiptar.

Per ata qe mendojne ndryshe, kam nje pyetje:

C’do te thote Prodan ne gjuhen Shqipe ?

Shenime

1- Nuk jam i sigurt per saktesine e hartes te vjeter ku tregohet fshati Prodan i Elbasanit.