Beteja nen krahet e shqiponjes, ne emer te Mbretit dhe Zotit

C’fare ndodh kur Mbreti zhduket dhe Zoti harrohet ?

A ka me vlere shqiponja me dy koke ? 

Gjate shekujve te kaluar, shqiponja me dy koke ka simbolizuar lidhjen e Kishes me Shtetin. Shqiponja ‘Siameze’ tregonte se keto dy institucione nuk mund te egzistonin pa njera-tjetren. Garantori i kesaj bashke-egzistence ishte Mbreti, apo Perandori. Ai ishte dhe Ligji, dhe Kryqi. Dhe ndeshkuesi, dhe Meshiruesi. Ky mesazh jepej qarte ne simbolin peranadorak; Shqiponjen me dy koke, te cilen e kishin mbajtur si Perandoret Bizantino-Orthodhokse, ashtu dhe ata Europiano-Katolike. 

Me poshte tregohen raste te manteleve/veshjeve Katoliko-Austriake dhe Greko-Orthodokse te perdorura nga figura shume te larta shteterore dhe fetare te shekujve te kaluar. Mesazhi i perbashket: Shqiponja me dy koke dhe Kryqi jane te pandare nga njeri-tjetri.

Ne pamje te pare, c’do gje ne rregull. Problemi ishte se Perandorite/Mbreterite kishin interesa ‘Imperiale’ te cilat nuk mund te zgjidheshin brenda mureve te kishave. Ato zgjidheshin ne fushat e betejave masive. 

Ne vazhdim tregohet deklarata e luftes qe Perandoria Austriake i shpalli Mbreterise Serbe ne 28 Korik, 1914. Kjo coi ne shperthimin e Luftes se Pare Boterore. Nje nga luftrat me te pergjakeshme ne historine e Njerezimit.

Si per ironi te shqiponjes me dy koke, ate e mbanin si simbol identifikues disa ushtri qe luftonin te zhduknin nga faqja e dheut palen kundeshtare. Konkretisht; Perandoria Austro-Hungareze, Perandoria Ruse, Mbreteria Serbe, Mbreteria Malazeze. Aq e madhe ishte ngjashmeria midis shqiponjave armike sa qe nje person pa njohje historie do ta kete te veshtire te ndaje njeren nga tjetra. 

Ne nje muzeum te Vienes, midis mijera objekteve nga Lufta e Pare Boterore, ekspozohen dy flamure qe trupat austriake i kishin zene si trofe. Njeri eshte i Mbreterise Serbe. Tjetri i Perandorise Ruse. Ndersa ne qender daullja nen ritmin e se ciles ushtaret e Perandorit Austriak drejtoheshin drejt pozicioneve armike duke mbajtur lart flamurin me shqiponjen me dy koke te kurorezuar me kryq.

Askush nuk e di sa mbajtes shqiponjash te tilla vrane njeri-tjetrin. Me poshte tregohet xhaketa e nje ushtari austriak trupin e te cilit e kishte cpuar nje cope predhe, apo plumb. Goditjen ai e kishte mare shume prane stemes perandorake dhe nuk eshte cudi qe ta kishte ‘Dhurate’ nga nje armik qe mbante nje shqiponje dhe kryq shume identik, te pakten ne pamje te pare.

Sot, shkelqimi i dikurshem i Shqiponjave Perandorake eshte reduktuar dhe kthyer kryesish ne nje objekt muzeumi. Kjo per arsye se Perandoret dhe Mbreterit nuk egzistojne me. Ne te njejten kohe, ndikimi i Kishave respektive eshte zvogeluar ndjeshem. 

Megjithate, egzistojne nacionaliste moderne, midis tyre dhe shqiptare, qe nuk kane idene se c’do te thone simbole historike dhe cila eshte vlera e tyre. 

E keqja eshte se keta njerez jane lehtesisht te manipulueshem dhe mund te fillojne perseri ‘Luften e Shqiponjave’ me vetbesimin e idiotit se shqiponja e tij eshte me e forta ne Bote ...

Grate dhe Rilindja Europiane

Pershtypje nga ekspozita me titull: “Duke lene gjurmen e saj”

Historia e femrave artiste ne Europen e viteve 1400 - 1800

Nje here e nje kohe, ne Europe grate trajtoheshin si kafshe pune. Vetem nje pakice kishte patur fatin e nje jete normale. 

Mendimtaret e Rilindjes Europiane, kuptuan se nje shoqeri efikase mund te ndertohej vetem ne se edukoheshin femrat te cilat si rrjedhim do te hidhnin themelet e nje shoqerie progresive. Ato do te ktheheshin ne edukueset e para te brezit te ri.

Pikerisht ky kendveshtrim dhe perafrim e transformoi Europen Perendimore ne faktorin me te rendesishem te ekonomise dhe politikes boterore. 

Duke filluar nga fundi i shekullit te 15-te, ne fushen e artit, kultures, shkences, etj, filluan te shfaqen femra te trajnuara dhe edukuara te nje niveli shume te larte per kohen. Nje fenomen ky qe nuk egzistonte ne shoqerite e tjera as si koncept. 

Keto arritje duken qartazi dhe lehtazi nga objektet e prezantuara ne nje muzeum te Torontos te cilat ishin mare 'borxh' nga disa institucine te degjuara historike.

Disa nga keto punime jane te nje niveli aq te larte sa qe mund ti atribohen artistave/krijuesve meshkuj me te njohur te periudhave respektive. 

Chatherine Brandinn - Skice e vitit 1775

Tregon gjendje e mjeruar te grave ne Europem Perendimore-Qendrore ku sot femrat/grate kane te drejta te njejta me meshkujt/burrat. 

Nje manuskript i murgeshes Iluminata Bembo. Perfunduar rreth vitit 1466. Nje punim fetar.

Eufrasia Burlamacchi - Manuskript muzikor i perfunduar rreth vitit 1510

Ne te majte; punim i Maria Van Oosterwijck, viti 1669. Ne te djathte; punim i Clara Peeters, viti 1610.

Elisabeth Louise Voigee Lebrun. Punim i vitit 1787.

Dekorimet jane te Marie-Victoire Jaquotot. Kete set filxhanesh, Napoleon Bonaparte ja kishte blere dhurate gruas te pare, Josephine. Portretet ne filxhane jane ato te disa grave me te fuqishme te kohes, si Mbreteresha e Anglise, Peramdoresha e Rusise, etj.

*****

Lista e femrave/grave qe lane gjurmet e tyre ne historine e Europes eshte shume e gjate. Kategorite e dijes dhe artit ku ato vune firmen e tyre, nga me te ndryshmet.

Per ta pergjithesuar, po e permbyll me nje autore pa emer, ose me sakte, emri i saj ka humbur ne kohe.

Punimi i meposhtem, nje kryeveper ne llojin e saj, quhet 'Madona me femije'. 

Si konkluzion do te thesha se nje shoqeri normale duhet ti kushtoje rendesi te vecante edukimit te femres. Ne se ky proces degjeneron, atehere …

I burgosuri Beleri dhe fshati Progonat

A ka patur greke ne kete fshat ?

Kohet e fundit, ne studjot televizive po lakohet emri i Progonatit, nje fshati qe koha e ka shtyre ne harrese. Per mire apo per keq, Progonati doli perseri ne skene thjesht sepse disa drejtues emisionesh dhe gazetare invesigative nuk kane idene e historise se fshatit. Permeteper, ata kane ngritur hipotezen se progonatasit nuk kane inteligjencen e duhur per tu bere kryetar bashkie …

Le ta fillojme me emrin e fshatit; perse quhet Progonat ?

Ka disa mendime rreth origjines se tij. Me i besueshmi, dhe gjeresisht i pranueshem, eshte varianti qe thote se kemi te bejme me nje emer te perbere grek Πρόγονος/Progonos qe ne shqip do te thote Para-ardhes. 

Une them se ky emer/mbiemer ka me shume mundesi te lidhet me nje tradite familjare dhe jo me histori gjenetike. 

Kur nje cift martohej dhe njeri prej bashkeshorteve, (ose te dy), kishte femije te meparshem, ai quhej ‘Progon’. Me fjale te tjera jo femije biologjik, por i biresuar nepermjet lidhjes martesore. Ky fenomen prekte femijet meshkuj te cilet njiheshin si Progon/Progonis. Gjate brezave, emri riciklohej si emer/mbiemer dhe si rrjedhim edhe ne toponim si ne rastin e Progonatit nga thuhet se ka zbritur Zt. Beleri.

Nga kerkimet e mia, rezulton se emri/mbiemri Progon/Progonos eshte i perhapur ne Greqi. Mund te jete shfaqur edhe ne familjet vllaho-greko-bizantine qe jetonin ne hapesirat ballkanike si ne rastin e Πρόγονος Σγουρός/Progonos Sguros, nje zyrtar i larte bizantin i shekullit 13-14, qe dikush e shqiptarizon me emrin Progon Skura.

Personalisht nuk kam takuar ndonje person ne Shqiperi qe te mbaje emrin Progon, qe ne fakt nuk ka asnje lloj kuptimi ne gjuhen shqipe. 

Ne historine e shkrojtur dhe dokumentuar, fshati Progonad shfaqet ne defterin otoman te Sanxhakut te Arvanid-it te perpiluar ne vitin 1431. Fshati eshte pjese e timarit te Yusuf-it ne Vilajetin e Kanines. Me poshte tregohet nje material i shkeputur nga punimi i titulluar “Hicrî 835 Tarihli Sûret-i Defter-i Sancak-i Arvanid” i historianit te mirenjohur Halil Inalcik. 

Pjese te timarit te Yousuf-it ishin fshatrat: 

- Storyani me 16 hane

- Progonad me 6 hane

- Blace me 7 hane

Bosi i timarit dhe shefat e fshatrave ne fjale ishin te gjithe te shperngulur/internuar nga Saruhanlı, nje province turke. Ata mbanin emrat Jusuf, Umur, Ali, etj.

Interesant eshte fakti qe ne regjistrim shfaqet nje katund/vendbanim me emer Prodermo, por shkruesi i rekordeve nuk eshte i sigurt mbi saktesine e emrit dhe e shoqeron ate me nje pikpyetje. Vendbanimi, me sa duket pa banore te perhershem, ruhej nga personat me emra Kadi dhe Hizir. 

Mendoj se kemi te bejme me deformimin e emrit ‘Prodromos’, perseri nje emer grek qe ne shqip do te thote ‘Ai qe can rrugen i pari’. Ky emer eshte i lidhur me perhapjen e Krishterimit. Mbase kishim te benim me nje faltore apo kishez te vogel qe egzistonte ne ate kohe.

Nga sa u tha me siper, kuptohet qe te shperngulurit nga Turqia shkuan ne zonat e reja se bashku me familjet e tyre. Ata, me hir apo pahir, u perzjene me vendasit. 

Dhe lind pyetja; Kush ishin vendasit ?

Une them se ata ishin nje perzjerje vllaho-greke. Shqipfolesit kane shkuar aty me vone te cilet me kalimin e viteve kane asimiluar te tjeret, perfshi dhe ata te ardhur nga Turqia. Behet fjale per popullata te pakta dhe vazhdimisht nen presionin e zhdukjes fizike, qe luftonin per mbijetese. 

Nuk dihet shume se si rrodhen ngjarjet ne Progonat qe nga koha e regjistrimit te pare. Perafersisht 240 vite me vone, Evliya Celebi(1), ne kujtimet e tij e pershkruan keshtu viziten e tij ne Berat:

“Perpara Osman Pashes, gjate nje mitingu publik, une paraqita dekretet perandorake dhe letrat e derguara nga komandanti ushtarak Ali Pasha. Ne te njejten kohe, shfaqa kokat e prera te jashteligjeshmeve nga Progonati te cilat i kishim sjelle nga Tepelena. 

“Eshte urdher i Padishahut”, therriti Osman Pasha pas leximit te dekreteve. Ai menjehere nisi korrieret e tij te njoftonin te gjithe udheheqesit e sanxhakut te Vlores qe te pregatisnin ushtaret e tyre dhe te niseshin per mbrojtjen e Mania-s. 

Per prezantimin e kokave te prera, mua me dhuruan nje helmete te zbukuruar me pupla dhe nje mantel nderi te cilin e vesha. Ndersa per sjelljen e urdherit te komandantit ushtarak, me shperblyen me nje qese me Kurush-e, [Monedha Otomane], nje kale dhe nje skllav. Sherbetoreve te mi ju dhane 10 monedha ari secilit dhe nga nje cope placke per veshje.“

Celebi nuk thote sa persona kishin vrare ne Progonat, apo c’fare deme te tjera kishin shkaktuar. Gjithashtu nuk jep informacion per skllavin dhe fatin e tij te metejshem. As permend preresit e kokave, megjithese teksti le te kuptosh autoret, perndryshe perse do te ishin paguar ndihmesit e tij me flori ne dore per kokat e ekspozuara para Osman Pashes ?

Ai justifikon egzekutimin e kundeshtareve te otomaneve me shprehjen “Te jashteligjshmit nga Progonati”. 

Vitet qe kaluan, tjetersuan popullaten e vogel Progonatit. Familjet greke u larguan; ato qe mbeten u shqiptarizuan dhe islamizuan. 

Nga e di une qe progonatasit e Mesjetes se Vone ishin greke ? 

Fare thjesht; keshtu deklarojne vete ata qe kane mare persiper te shkruajne historine e Shqiperise sic paraqitet me poshte nje fragment i nxjere nga Wikipedia..

Persona me emrat/mbiemra Milios/Milos, Bollanos, Kaznesis/Kasnecis, Dhima/Dhimas, dhe shume te tjere, e kane vete-identifikuar veten si greke kudo ku kane shkuar, jetuar dhe punuar neper Bote. Ata nuk u bene greke gjate kontrollit otoman te Progonatit. Logjika normale thote se ata ishin te tille qe shume shekuj me pare. Dy-tre raste shoqerojne me poshte.

Disa prej familjeve/personave te larguar nga Progonati dhe vendosur ne Himare, dhe jo vetem, kane luftuar dhe dhene jeten per mbrojtjen e Helenizmit. Dhe kete nuk e bene per ndonje pension apo pashaporte greke te cilat ne ate kohe nuk egzistonin. 

Natyrisht qe do te thuhet se ata ishin anti-shqiptare dhe luftuan per bashkimin e Jugut te Shqiperise, apo Vorio Epirit, me Greqine. 

Pa dyshim qe eshte e vertete. Dhe kjo eshte historia; i pelqen apo nuk i pelqen dikujt.

Problemi eshte se keta dikushet, qofshin shqiptare, greke, apo dicka tjeter, e trajtojne historine si nje torbe qe fut doren dhe nxjerr prej saj vetem sendet qe te interesojne. Me pak fjale, nje lloj cirku patriotiko-nacionalist !

Progonati ka nje histori tipike ballkanike me tjetersime dhe asimilime popullatash. Ne kete prizem, greqizmi/helenizmi i vjeter i tij nuk mund te mohohet duke uluritur se Fredi eshte shqiptar nga fshati i harruar i Progonatit edhe pse dokumentat zyrtare tregojne se Zt. Beleri ka lindur ne Himare.

Ne fund te fundit, ai vete-deklarohet grek dhe ketu hamendjet mbarojne ...

Shenime dhe sqarime

1- Early Albania: A Reader of Historical Texts, 11th-17th Centuries. Rober Elsie. Faqe 199.