Shqiptaret dhe Greket; a kane banuar ata prane njeri-tjetrit ?

Sot po, por veshtire te thuhet e njejta gje per mijeravjecaret e kaluar ...

Si shume grupe te tjera Ballkanike, perfshi edhe fise Greke, Shqiptaret e lashte jane mare masivisht me blegtori. Bujqesia ka qene shume pak e zhvilluar midis tyre. Vete natyra e egzistences/formave te jeteses i kthente ato ne popullata gjysem nomade. Ndersa hapesirat ku ata ushtronin aktivitetet jetesore ishin zona kodrinoro-malore larg kontaktit me detin.

Kjo vertetohet me se miri nga numri shume i kufizuar i fjaleve ne gjuhen Shqipe qe lidhen me floren dhe faunen detare.

E kunderta ka ndodhur me nje pjese te mire te fiseve Greke te Antikitetit.

Ky ndryshim kuptohet lehte ne se mbivendosim popullatat respektive ne hapasire dhe kohe. Kjo gje ben te mundur seleksionimin dhe ndarjen e gjurmeve historike qe ato kane lene ne pejsazhin historik. Nje rast ideal eshte Italia Jugore ku si Greket, si Shqiptaret, kane qene dhe mbeten prezent ne nje fare menyre.

Ne stendat e Muzeut Arkeologik te Napolit ekspozohen disa materiale shume informative. Nje e tille tregon vendosjen e kolonive Greke ne jug te Italise dhe shtrirjen e te ashtuquajtures Greqia e Madhe, (Magnia Grecia), qe mendohet se arriti kulmin rreth 300 vjet PEK.

Duket qarte qe me se shumti, Greket ishin njerez te detit dhe biznesit si ne origjine ashtu dhe ne 'Atdheun' e ri. Ngujimet/qytezat e tyre ata i ndertonin prane detit. Kjo nuk do te thote se kolonet ishin miq midis tyre. Shpesh keto fise, apo grupe njerzish, luftonin dhe vrisnin njeri-tjetrin per te kontrolluar territore dhe interesa ekonomike. Organizimi i tyre shoqeror kishte formen e Qytet-Shteteve qe kuptohet se s'kishte fare te bente me konceptin e nacionalizmit modern.

Megjithate, si nje bashkesi me e gjere, ata lane mbrapa disa kryevepra te Kultures Boterore. Kjo ndertese ne Agrigento, Sicili, qe sot quhet Tempulli i Konkordias eshte nje prej tyre.

Grupet e para te Shqiptareve qe lane gjurme ne Itali, shkuan aty gjate egzistences te Mbreterise se Napolit. Kjo ndodhi rreth 2200 vite pas Grekeve. Ndryshimi themelor eshte se pavaresisht vendit nga ku ata u larguan, vendbanimet e tyre te reja ata i ndertuan ne zona kodrinore dhe larg detit. Kjo kishte te bente saktesisht me formen e tyre te jeteses.

Xhorxh Nikolas Nasi(1), nje oficer Amerikan me origjine Shqiptare, ne studimin e tij me teme "Fshatrat Italo-Shqiptare te Italise se Jugut" jep te dhena interesante per menyrat e jeteses se ketyre njerezve. Nje harte e shkeputur nga ky punim qe tregon nje pjese te Kalabrise ku kishte shume Shqiptare/Arbereshe paraqitet me poshte. Duket qarte distanca e fshatrave/qytezave nga bregdeti.

Si konkluzion, besoj se origjina e Shqiptareve shkon mbrapa ne kohe dhe paradaton kontrollin Romak te Ballkanit. Ata nuk jane nje popullate e arrdhur rishtasi. Paraardhesit e tyre kane qene popullata blegtoresh dhe kete e kane treguar kudo ku jane vendosur gjate shekujve.

Ne total, Shqiptaret antike kane lene shume pak gjurme historike ne se krahasohen me bashkekohesit e tyre Greke.

Ku kane jetuar Shqiptaret 2000 vjet me pare ? - do te pyese dikush.

Mendoj se diku prane zonave ku sot gjendet Bullgaria dhe Rumania. Mbase dhe me gjere ...

Nje tregues ne kete drejtim eshte numri jo i vogel i fjaleve te perbashketa midis Rumanishtes dhe Shqipes.

Ndersa fjalet e perbashketa midis Greqishtes dhe Shqipes jane me te pakta dhe kane te bejne kryesisht me dijen dhe besimin fetar qe ka hyre relativisht vone ne gjirin e Shqiptareve.

Shenime sqaruese

1- George Nicholas Nasse e botoi punimin e tij ne vitin 1964. Studimi perbente nje burrim informacioni per Ushtrine Amerikane.

Etrusket, qeleshja dhe fustanella.

Etrusket e quanin veten e tyre ‘Rosenna’. Kjo popullate enigmatike ka lene gjurme te vecanta ne historine e Gadishullit Italik. 

Per ta dihet pak; kryesisht nepermjet shkrimeve te Heleneve/Grekeve dhe Latineve antike. Shpesh keta historiane nuk ishin te sakte ne raportimet e tyre keshtu qe njohja rreth te ashtuquajturve Etruske zvogelohet akoma dhe me shume. 

Pavaresisht paqartesive te shumta, mes historianeve egziston nje mendim i perbashket qe thote se rreth shekullit te 5-te para EK, Etrusket filluan te huazojne shume nga kultura Helene/Greke. Kushdo qe viziton nje muzeum ku egzistojne ekspozime te qyteterimeve ne fjale do ta vere re kete ngjashmeri pa qene nevoja te mbaroje ndonje program universteti …

Ngjashmeria eshte ngjashmeri dhe ne vetvete nuk perben prove shkencore - do te insistoje nje historian profesionalist. 

Plotesisht e sakte. 

Nga ana tjeter, kjo nuk do te thote se njerez si puna ime nuk kane te drejte te shprehin mendimin e tyre. Kjo e drejte ju takon edhe atyre qe thone se Etrusket ishin Shqiptare.

Fotoja e mesiperme eshte e nje sarkofagu 2200 vjecar te zbuluar ne Volterra, Toskani, Itali. Ne te pershkruhet nje skene nga mitologjia Helene/Greke; Rrembimi i Helenes nga Parisi. Ma merr mendja se gruaja, hiri i te ciles ishte vendosur brenda sarkofagut, kishte qene nje femer e bukur dhe e rendesishme ne komunitetin ku jetonte. Dhe padyshim ky komunitet e dinte se kush ishte Helena dhe i dashuri i saj Parisi. 

Ajo qe te bie ne sy eshte se rrembyesi me i famshem i historise antike tregohet i veshur me nje stil qe dikush mund ta quaje ‘Veshje Shqiptare’; Qeleshe dhe fustanelle. 

Te tjere do te thone se kjo tregon qe ‘Dashnori’ legjendar qe i vodhi gruan Mbretit Menelaus te Spartes ishte Shqiptar. 

Dhe ne kete pike do te degjohet nje thirrje: Greke nuk ka patur. Lufta e Trojes u be ne Lezhe parandaj luftetaret e lashte veshin fustanella dhe mbajne qeleshe !

E drejte e kujdo te thote c’faredo qe mendon, qofte dhe shakara historike. 

Personalisht mendoj se popullatat Etruske dhe ato Greke ne nje moment kohor kishin patur lidhje midis tyre. Per te mbeshtetur kete pozicion po permend nje studim(1) mbi gjashmerine gjenetike midis lopeve qe mbanin popullatat respektive. Nje publikim i vitit 2017 tregon se nje grup i rralle lopesh ne Toskani kishin arritur me emigrantet qe ishin vendosur ne Gadishullin Italik gjate periudhes se Bronxit te Vone. Perafersisht 1200 vite perpara EK. Keto lope “Ishin derivate te lidhjeve kulturore midis Anatolise, Greqise dhe Italise.”

Me pak fjale, kishim te benim me nje race lope te krijuar nga popullata qe kishin qene ne kontakt per nje kohe shume te gjate.

Natyrisht qe lopet nuk emigruan vete dhe kahu i migrimit ishte nga Jugu ne Veri. 

Atehere si mund te zgjidhet enigma e lidhjes Etrusko-Shqiptare ?

Mbase nje perafrim shkencor do te ishte analizimi i kockave te lopeve antike ne zonat prane Lezhes, aty ku sipas dikujt eshte bere dhe lufta e fameshme e Trojes.

Puna eshte kush do ti zbuloje dhe analizoje kockat 3000 vjecare …

Shenime te rendesishme 

1- Perkins, Phil (2017). DNA and Etruscan identity. In: Naso, Alessandro ed. Etruscology. Berlin: De Gruyter,

pp. 109–118.

Ne kerkim te Elenas, vajzes se Skenderbeut.

Sa femije kishte Skenderbeu ?

Ne vitin 1556, historiani Spanjoll Vicente Rocca botoi nje liber(1) qe trajtonte historine e luftrave te Turqve, nga e kaluara dhe deri ne kohen qe ai jetonte.

Ne faqet e tij flitet edhe per Skenderbeun, Heroin Kombetar te Shqiperise moderne.

Ne nje moment, Rocca i referohet nje Pape te Romes i cili shkruante se Skenderbeu kishte vetem nje djale te ligjshem i cili quhej Johan.

Nuk e di ne se referenca me Papen Eugenio IV eshte e sakte. Ajo qe me ben pershtypje eshte termi “Bijo ligitimo” qe ne gjuhen Shqipe kuptohet fare kollaj: Bir ligjitim.

Perse autori duhej ta theksonte kete detaj ?

Mendja me shkon direkt ne femijet e “Paligjshem”. 

A te kete patur Skenderbeu femije te “Paligjshem” ? Ne se po, sa dhe kush kane qene ata ?

Kuptohet, pergjigjet do te jene spekulative dhe hamendese, ashtu sic eshte edhe nje pjese e konsiderueshme e historise politiko-nacionaliste te Skenderbeut sic e njohim sot.

Nje "Ngacmim" rreth femijeve te mundshem te Skenderbeut, vjen nga rekorded e Mbreterise se Napolit te krijuara midis viteve 1797 dhe 1815.

Autori kryesor i kesaj vepre madhore ishte Lorenzo Giustiniani, nje udhetar, studjues, jurist dhe kronikan i degjuar i kohes. Ne mes te punimeve te tij voluminoze eshte dhe nje kapitull mbi historine e Albanesi/Arberesheve. Autori hedh drite mbi tema si: Kur dhe ku u vendosen ata ne Italine Jugore. Sa shume ishin. Sa Taksa paguanin. C’fare besimi fetar kishin. Cilat ishin zanatet dhe veprimtarite e tyre ekonomike. 

Pikerisht, ne kete kapitull ai shkruan se kur Elena, motra e “Giovanni Castrioto”, u martua me Princin e Bisignano, ne tokat e tij ne Kalabri u venosen shume Albanesi/Arbereshe. 

Lind pyetja, kush ishte Elena ne fjale ? 

Bazuar ne raportin Napolitan, ajo ishte vajza e Skenderbeut. Natyrisht nje e “Paligjeshme” …

Ta kete bere gabim Lorenzo Giustiniani, apo kemi te bejme me nje te vertete historike ?

Personalisht mendoj se Skenderbeu ka patur me shume se nje femije. Martesen me Andronika Komnena ai e beri per te hyre ne aleance me nje klase me te larte Greko-Bizantine sic ishin Komnenet. Nga kjo martese lindi trashegimtari i “Ligjshem” dhe e drejta per te mbajtur dhe trasheguar simbolin perandorak bizantin, shqiponjen me dy koke.

Si perfundim; hipoteza ime eshte se Skenderbeu, perpara marteses me Androniken, ishte martuar, apo kishte bashkejetuar, me nje grua Greke te nje klase relativisht te ulet me te cilen kishte patur te pakten nje femije. Nuk eshte aspak cudi qe nje prej tyre te kete qene “Elena sorella di esso Giovanni Castrioto”, te cilen e shoqeruan shume besimtare Orthodokse. 

Rekordet Napolitane theksojne se pavaresisht perkatesise se tyre etnike, Arber, Grek, Sllav, etc, shpesh here keta emigrante kategorizoheshin thjesht si “Albanesi”. 

Mendoj se ka ardhur koha per nje kerkim shkencor rreth Skenderbeut dhe pasardhesve te tij. Zbulimi dhe krijim i te dhenave gjenetike te Klanit Kastrioti do te ndihmonte shume historine shkencore dhe jo thashethemet nacionaliste qe kane arritur ne ekstrem.

Ne kete prizem, gjetja e eshtrave te Elenas, testimi i ADN-se te tyre do te ishte me interes.

Mbase ajo mund te kete qene vertet femije e Skenderbeut. Mbase jo. Por deri sa te ndermerren hapat e mesiperme, hipoteza ime eshte: Elena e permendur nga Lorenzo Giustiniani ishte vajza e Skenderbeut ...

Shenime sqaruese.

1- Hystoria enla qual se trata dela origen y guerras que han tenido los Turcos, desde su comienço hasta nuestros tiempos